Art. 234 ust. 3 Prawa wodnego stanowi, że: Jeżeli spowodowane przez właściciela gruntu zmiany stanu wody na gruncie szkodliwie wpływają na grunty sąsiednie, wójt, burmistrz lub prezydent miasta, z urzędu lub na wniosek, w drodze decyzji, nakazuje właścicielowi gruntu przywrócenie stanu poprzedniego lub wykonanie urządzeń zapobiegających szkodom, ustalając termin wykonania tych czynności. Powstaje zatem pytanie, o jakim szkodliwym wpływie na grunt sąsiedni chodziło ustawodawcy? Próba odpowiedzi prowadzi do nie jednej, a w praktyce orzeczniczej do wielu odpowiedzi. Jest tak, bowiem skoro na jednym gruncie następuje szkodliwa dla drugiego gruntu zmiana stanu wody, to skutki tej zmiany (a zatem szkody) mogą być wielorakie, ale łączy je jedno – będą one konsekwencją pośrednią lub bezpośrednią oddziaływania wód.
Najpopularniejsze skutki szkodliwej zmiany stanu wody na gruncie sąsiednim
Najczęściej występującym skutkiem szkodliwej zmiany stanu wody na gruncie sąsiednim jest w praktyce tzw. „zalewanie działki sąsiedniej”. Oznacza to, że przy okazji opadów (zazwyczaj nawalnych, a nie zwykłych), względnie w czasie roztopów, woda z działki nr 1 – która przed zmianami na jej terenie nie spływała w ogóle albo nie w takim natężeniu / w takiej ilości na działkę nr 2 – obecnie to czyni i powoduje na niej szkody. Najczęstszą szkodą będzie oczywiście przysłowiowe zalanie działki sąsiedniej, które będzie objawiało się tym, że woda po opadach lub roztopach pokryje ją w całości lub części, a następnie, zanim nie wyparuje i nie wsiąknie do ziemi (lub częściowo nie spłynie), pozostanie na jej terenie.
Z uwagi na zmianę klimatu, a także fakt, że w wielu obszarach Polski panuje obecnie susza hydrologiczna, efektem szkodliwej zmiany stanu wód na gruncie sąsiednim może być także mniejszy (niż było to uprzednio) spływ wód z działki sąsiedniej, co będzie powodować wysychanie terenu sąsiedniej nieruchomości (w tym m.in. obumieranie szaty roślinnej).
Rodzaje szkód z orzecznictwa sądów administracyjnych
Poniżej ciekawe przykłady szkód stwierdzonych przez sądy administracyjne i sytuacji je powodujących:
- Wykonanie rowu tak kierującego wody, aby celowo zalewać działkę sąsiednią – szkoda jeszcze nie wystąpiła, ale jest pewne, że w przyszłości musi nastąpić (Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie wyroku z dnia 5 czerwca 2013 r. sygn. II SA/Kr 315/13);
- Wykonanie przeszkody w odpływie wody opadowej z terenów sąsiednich, np. zasypanie zagłębienia, którym dotychczas spływały wody opadowe z terenów wyżej położonych lub podwyższenie terenu uniemożliwiające spływ wody, co spowoduje na tych obszarach zastoiska wody, która uprzednio tam się nie zbierała, a spływała swobodnie (Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 10 czerwca 2014 r., sygn. II SA/Bk 265/13);
- Szkoda może objawiać się negatywnym uszczerbkiem majątkowym w aktywach strony albo powodować sytuację, w której niemożliwe byłoby użytkowanie nieruchomości w sposób dotychczasowy (Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 16 czerwca 2011 r. sygn. II SA/Rz 334/11) – zatem szkoda może polegać na zniszczeniu aktywów trwałych strony, np. spowodować zamoknięcie, a następnie zniszczenie mebli, książek, materiałów, z jakich wykonano podłogi itp. Może także powodować, że zamoknięte na stałe pole rolne nie nadaje się dalej do użytku rolnego – nic na nim nie wzejdzie i zaczyna porastać je roślinność charakterystyczna dla miejsc podmokłych;
- Szkoda może polegać „nawet jedynie” na podmakaniu terenu (zob. Wojewódzki Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 27 czerwca 2024 r. sygn. II Sa/Kr 629/24);
- Strony próbowały argumentować, że szkoda może polegać na „pogorszeniu stosunków powietrzno-wodnych w glebie i pogorszeniu potencjalnych możliwości produkcyjnych gleb”, jednak Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie się z nimi nie zgodził (w tej konkretnej sprawie – wyrok tego Sądu z 25 czerwca 2024 r. sygn. II SA/Rz 363/24) – niemniej należy się zgodzić ze stanowiskiem, że pogorszenie możliwości produkcyjnych gleb, czy też obniżenie wartości nieruchomości, to także szkody, jakie mogą być przesłanką do wydania decyzji z art. 234 ust. 3 Prawa wodnego;
- Szkoda może polegać na potencjalnym ryzyku zalania gruntów sąsiednich, uzależnionym od zdarzeń nadzwyczajnych i nie musi się łączyć z uszczerbkiem majątkowym (Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie w wyroku z dnia 29 maja 2014 r., sygn. II SA/Lu 250/14) – niemniej należy zauważyć i podkreślić, że orzeczenia oraz stanowisko mówiące o szkodzie nie realnej, a potencjalnej, są w mniejszości i obecnie w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego szeroko podzielane jest stanowisko o konieczności (dla wydania decyzji z art. 234 ust. 3 Prawa wodnego), aby szkoda na gruncie, była realna.