English
Niewiele osób wie, że w Polsce obok czapli siwej (Ardea cinerea) występuje również czapla biała (Ardea alba), która jeszcze niedawno była bliska wyginięcia. Dzięki determinacji ekologów i ornitologów oraz wprowadzeniu surowych przepisów ochronnych, udało się jednak przywrócić ten gatunek do naturalnych siedlisk. Czapla biała stała się tym samym jednym z symboli skutecznej ochrony przyrody.
Czapla biała to ptak wędrowny o smukłej sylwetce i śnieżnobiałym upierzeniu. Występuje na wszystkich kontynentach na świecie poza rejonami okołobiegunowymi. Preferuje środowiska wodne, takie jak mokradła, bagna, jeziora, rzeki oraz przybrzeżne łąki, gdzie z łatwością znajduje pokarm i odpowiednie miejsca do gniazdowania. W Polsce czapla biała objęta jest w ścisłą ochroną. Na Czerwonej liście ptaków Polski oraz Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC).
Myśliwi, dawni wrogowie czapli białej
Druga połowa XIX w. oraz początek XX w. to okres, który niemal doprowadził do całkowitego wyginięcia czapli białej. W tamtym czasie największym zagrożeniem dla jej populacji byli myśliwi. Polowali oni na dorosłe ptaki, głównie w koloniach lęgowych, aby pozyskać efektowne białe pióra używane jako modny dodatek do damskich kapeluszy. Skala tego procederu jest alarmująca – na przykład, w pierwszym kwartale 1885 r. w Londynie sprzedano aż 750 tys. skórek czapli białej.
Obecnie gatunek ten jest zagrożony głównie z powodu degradacji i utraty siedlisk w wyniku działalności człowieka. Regulacja koryt rzecznych, osuszanie terenów podmokłych oraz wycinanie lasów prowadzą do redukcji miejsc występowania czapli białej.
Na możliwość odbudowy populacji ptaków tego gatunku negatywnie oddziałuje również zanieczyszczenie środowiska prowadzące do obniżenia jakości wód i zmniejszenia dostępności pożywienia. Zmiana klimatu i wynikające z niej wzrosty temperatur zmuszają czaplę białą do poszukiwania nowych siedlisk zlokalizowanych w północnych częściach globu.
Odbudowa populacji czapli białej
Ochrona czapli białej rozpoczęła się, gdy zauważono wyraźną korelację między intensywnością polowań a drastycznym spadkiem liczby tych ptaków. Na początku ubiegłego wieku powstało wiele towarzystw ornitologicznych, które stawiały sobie za cel ochronę czapli białej. Wprowadzono zakaz ich odstrzału i objęto je ochroną prawną.
W 1979 r. czapla biała została wpisana do I załącznika Dyrektywy w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (79/409/EWG), która w 2009 r. została przekształcona w dyrektywę ptasią (2009/147/WE). W tym samym roku czaplę białą wymieniono również w II załączniku konwencji berneńskiej dotyczącej ochrony gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk. Czapla biała jest także objęta afrykańsko-euroazjatyckim porozumieniem w sprawie ptaków wodnych (AEWA).
Dzięki tym inicjatywom wiele miejsc żerowania i siedlisk czapli białej znajduje się obecnie na terenie ustanowionych rezerwatów przyrody i obszarów chronionych, takich jak Park Narodowy Ujścia Warty czy Park Narodowy Big Bend w Teksasie. Według danych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN), liczebność populacji czapli białej obecnie wynosi od 590 tys. do 2,2 mln osobników.
Czapla biała coraz częściej spotykana w Polsce
Wzrost liczebności czapli białej w Europie sprawił, że coraz częściej można spotkać te ptaki także w Polsce. Zgodnie z danymi Monitoringu Ptaków Polskich (MPP), pierwsze obserwacje gniazdowania tej czapli w Polsce pochodzą z 1997 r., kiedy to nad Biebrzą zaobserwowano trzy pary lęgowe. W kolejnych latach liczba odnotowywanych lęgów systematycznie rosła. Do 2010 r. odnotowano 39 par, a w latach 2011-2015 liczba ta wzrosła do przedziału 134-194 par.
W 2020 r. MPP rozpoczęło Monitoring Czapli Siwej i Białej (MCZ), który umożliwił dokładniejsze śledzenie populacji tych ptaków w Polsce. Dane z 2023 r. wykazują, że w Polsce gniazdowało już ponad 1,1 tys. par czapli białej, co oznacza wzrost o 14 proc. w stosunku do 2022 r. i aż o 40 proc. w porównaniu do 2020 r. Największe skupisko czapli białych znajduje się nad jeziorem Gaładuś na Suwalszczyźnie, gdzie gniazduje 22 proc. krajowej populacji.
Działania ochronne czapli białej przyniosły znaczące sukcesy, które przyczyniły się do poprawy warunków funkcjonowania i wzrostu liczebności tego gatunku, nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie. Aktualne obserwacje miejsc występowania czapli białej można śledzić na stronie organizacji non-profit Observation.org.
Zdj. główne: Joshua J. Cotten/Unsplash
