Czego nowego dowiedzieliśmy się o złotej aldze na Konferencji w IOŚ-PIB?

Ostatniego dnia marca w Instytucie Ochrony Środowiska-Państwowym Instytucie Badawczym odbyła się konferencja naukowa poświęcona problematyce złotej algi, pt. „Harmful blooms of Prymnesium parvum in freshwaters – consequences and mitigation measures”. Prelegentami byli naukowcy i eksperci zarówno z ośrodków w Polsce, jak i z zagranicy. Cel spotkania była przede wszystkim wymiana doświadczeń w gronie szerszym niż tylko krajowe.

Wystąpienia ujęto w trzy bloki tematyczne. Pierwszy, bardziej „techniczny”, obejmował prezentację wyników dwóch raportów: końcowego raportu Zespołu ds. sytuacji w Odrze  oraz lutowego raportu Joint Research Centre. W pierwszej sesji poruszone również zostały wybrane aspekty monitoringu wód w kontekście konieczności kontrolowania zakwitu złotej algi. Podkreślono potrzebę rozszerzenia obserwacji o metody nakierowane na wczesne wykrywanie tego typu zagrożeń.

Sesja południowa poświęcona była szeroko rozumianej ekologii gatunku, analizie warunków jej występowania oraz czynników sprzyjających toksycznym zakwitom. Sesję otworzył wykład profesora R. Patiño z Texas Tech University, który przedstawił doświadczenia z niemal 40 lat (pierwszy notowany zakwit miał miejsce w 1985 r.) amerykańskiej walki z tym inwazyjnym gatunkiem. Okazuje się, że w przeciwieństwie do sytuacji stwierdzonej w Polsce i innych krajach Europy, teksańskie zakwity zdarzają się głównie w miesiącach zimowo-wiosennych, a ichtiotoksyczność objawia się poza okresem letnim, w warunkach umiarkowanych, a nawet chłodnych temperatur powietrza (10 – 15°C). Przytoczone przez prelegenta liczne przykłady wskazują gwałtowną zmianę warunków jako najbardziej prawdopodobną przyczynę zakwitu. Jednak znane są też przykłady pojawienia się zakwitu, mimo że warunki były stabilne. Kolejne prezentacje prelegentów w zakresie warunków środowiskowych, towarzyszących występowaniu glonu, były spójne z obserwacjami amerykańskimi i potwierdzały złożoność problemu.

Ostatnia, popołudniowa sesja obejmowała praktyczne zagadnienia z zakresu technik obserwacji oraz metod zwalczania złotej algi, w tym prezentację eksperymentu prowadzonego obecnie na Kanale Gliwickim z zastosowaniem glinki bentonitowej wzbogaconej lantanem. Wstępne wyniki pozwalają upatrywać w tej technice szansy na ograniczenie liczebności P. parvum.

Pewnie nieelegancko jest być adwokatem we własnej sprawie (miała przyjemność prowadzić to spotkanie), ale w mojej opinii konferencja była gęsta merytorycznie i interesująca. Wymiana doświadczeń z ekspertami spoza Polski pozwoliła na poszerzenie wiedzy poza nasze własne doświadczenia. Nawet jeśli nie przyniosła jednoznacznych rozstrzygnięć w kwestii przyczyn wystąpienia zakwitu P. parvum w Odrze latem 2022 r., pozwoliła na podzielenie się ogromem danych i wiedzą, jakie udało nam się pozyskać w ciągu ostatnich miesięcy.

Nie pozostawia wątpliwości, że warunkiem wystąpienia złotej algi jest dostępność siedliska, czyli wód w określonym zakresie zasolenia. Jednak kwestie poziomu dostępności składników pokarmowych, optymalnej temperatury, warunków hydrologicznych czy związku toksyczności z poziomem zasolenia nie są tak jednoznaczne w interpretacji i nadal wymagają badań. Wiadomo, że dostępność składników odżywczych jest kluczowa dla wystąpienia zakwitu – obserwacje amerykańskie potwierdzają, że o ile obecność P. parvum była stwierdzana nawet w wodach oligotroficznych, to zakwity występowały jedynie w warunkach eutrofii. Na podstawie analiz danych z Odry wydaje się, że obiecującym wskaźnikiem ryzyka wystąpienia zakwitu może być stosunek azotu do fosforu. Przy wartości stosunków wagowych tych pierwiastków wynoszącym powyżej 23, w Odrze w zasadzie nie stwierdzano obecności P. parvum. Istotnym wątkiem badawczym może się też okazać zmienność toksyczności gatunku w wodach o różnych warunkach hydrologicznych. W zbiornikach wód stojących związanych z Odrą stwierdzono wyższe stężenia prymnezyn przy niższej liczebności komórek niż w biegu Odry czy nawet w kanałach. Biorąc pod uwagę doświadczenia polskie z tym inwazyjnym gatunkiem, obejmujące zaledwie okres 7 miesięcy, oczekiwanie kategorycznych wniosków na tak wczesnym etapie badań wydaje się mocno nieuzasadnione.