English
Wiele gatunków ssaków wodnych, w tym walenie, korzysta z dźwięków w celach komunikacji i codziennych wędrówek, co może zostać utrudnione przez zanieczyszczenie hałasem. Ale co to dokładnie jest oraz jak wpływa na wieloryby i ich migracje? Zgłębiamy najnowsze odkrycia naukowe, aby odpowiedzieć na te pytania.
Zanieczyszczenie hałasem
Źródła hałasu mogą być zróżnicowane i towarzyszą nam na co dzień. Czy to hałaśliwa muzyka w trakcie imprezy, przejeżdżające samochody, werbalne porozumiewanie się tłumów ludzi, czy też korzystanie z elektrycznych urządzeń. O zjawisku zanieczyszczenia hałasem mówimy, gdy występuje nadmierne narażenie słuchającego na dźwięki. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ustaliła, że zanieczyszczenie hałasem zaczyna się, gdy zostaje przekroczony próg 65 decybeli (dB), jednakże już 30 dB utrudnia sen i przyczynia się do komplikacji słuchowych. Najnowsze badania pokazują, że narażenie na hałas jest obecnie poważnym problemem, gdyż WHO alarmuje, że ponad 5 proc. populacji – około 430 mln ludzi – na świecie wymaga rehabilitacji w celu skorygowania ubytku słuchu, a do 2050 r. liczba ta zwiększy się do 700 mln ludzi.
Problem nadmiernego hałasu istnieje również w przestrzeni wodnej. Dzięki rozwoju nauki wiemy, że dźwięk pokonuję większą odległość pod wodą niż w powietrzu, co oznacza, że sygnalizowanie informacji pod wodą możliwe jest na duże większe odległości. Korzystają z tego liczne ssaki morskie, które stosują komunikację dźwiękową. Obecnie, wraz z nadejściem epoki industrialnej, zwierzęta wodne są bardziej narażone już nie tylko na naturalny hałas otoczenia, taki jak wiatr, deszcz i pękający lód, ale także na antropogeniczne źródła dźwięku, czyli wytworzone przez człowieka.
Źródłami podwodnego hałasu są przede wszystkim żegluga, budownictwo morskie, sonary czy eksploracji urządzeń. Problem nasilił się znacząco w ciągu ostatnich dziesięcioleci. Od 1950 r. poziom hałasu w oceanie wzrósł o ponad 20 decybeli, czyli nastąpił 100-krotny wzrost natężenia hałasu, do czego przyczyniły się chociażby poszukiwania ropy naftowej i ekspansja prac budowlanych na głębokościach.
Natężenie dźwięku i komunikacja waleni
Zębowce, w tym orki i delfiny, w celach echolokacji i komunikacji z innymi osobnikami, korzystają z krótkich kliknięć i gwizdów o wysokiej częstotliwości. Fiszbinowce i kaszaloty jednak, w przeciwieństwie do reszty ssaków wodnych, porozumiewają się przez tak zwany śpiew waleni. Ich akustyczna komunikacja przypomina bardziej śpiew, zbliżony do ludzkiego lub ptasiego. Wokalizacja różni się w zależności od danego gatunku. Płetwale błękitne chociażby słyną ze swoich pieśni, płetwale karłowate wydają charakterystyczne „buczenie”, a białuchy, jak wykazały badania, są w stanie imitować melodię ludzkiego głosu. Ogólny sposób komunikacji waleni pozostaje jednak wciąż niezbadany w pełni dla człowieka.
Po raz pierwszy zarejestrowano melodie waleni około 50 lat temu i od tamtego momentu przeprowadzane są badania nad śpiewem wielorybów. Wykazały one, że owe śpiewy odgrywają kluczową rolę w komunikacji społecznej i decydują o reprodukcyjności tych ssaków. Dlatego też antropogeniczne źródła hałasu mogą być tak niebezpieczne dla ich egzystencji. Dowodzą temu częste przypadki wyrzuconych waleni na brzeg wskutek dźwięków sejsmicznych lub reakcji stresowych fiszbinowców na hałas.
Bostońskie New England Aquarium zbadało odchody wielorybów biskajskich w celu monitorowania ich pracy hormonu stresu. Badanie przeprowadzone przez zespół specjalistów wykazało, że podczas dwudniowego okresu zawieszenia ruchu statków w analizowanym obszarze morskim, poziom hałasu podwodnego obniżył się o 6 decybeli. Ten istotny spadek hałasu miał bezpośredni wpływ na obniżenie poziomu hormonów stresu u tych zwierząt.
Najnowsze badania – wpływ hałasu na migracje wielorybów
Jednym z bardziej złożonych obszarów badań są migracje tych ssaków morskich. Wieloryby fiszbinowe, zaliczane do tej grupy, co roku przeprowadzają migracje na dużą skalę, pokonując znaczne odległości między obszarami żerowania a miejscami rozrodu. Zaobserwowano, że pojedyncze osobniki pokonują nawet 20 tys. km rocznie. Śpiew waleni odgrywa w tym procesie również swoją rolę. Dzięki komunikacji akustycznej fiszbinowce wzmacniają informacje o trasach migracyjnych. Wykorzystują przy tym komunikację zbiorową, gdyż przenoszone dźwięki na setki kilometrów pomagają odizolowanym osobnikom w nawigacji i obraniu prawidłowego kursu.
W ciągu ostatnich lat zespoły badawcze Uniwersytetu w Melbourne sprawdzały, jak zanieczyszczenie hałasem wpływa na wędrówki wielorybów. W tym celu opracowane zostały modele matematyczne umożliwiające badanie zależności między wykrywaniem sygnałów, zanieczyszczeniem hałasu i zachowaniami nawigacyjnymi. Badania dowiodły, że hałas spowodowany przez działalność człowieka wpływa na wędrówki waleni poprzez trzy mechanizmy. Po pierwsze, zmniejsza przestrzeń komunikacyjną, przez co wydłuża się czas podróży fiszbinowców ze względu na niższą skuteczność nawigacji zbiorowej. Po drugie, zwierzęta reagują unikaniem hałasu w przypadku hałasu powyżej tolerowanego progu, co może zablokować dane szlaki migracyjne. Po trzecie, powoduje zamieszanie wśród waleni, których zdolność identyfikacji otoczenia jest efektywnie ograniczana, co prowadzi do zbaczania z kursu.
Niestety prognozy nie są optymistyczne, gdyż w przyszłości spodziewa się dalszego wzrostu działalności żeglugowej oraz wydobycia zasobów na większą skalę, co wpłynie na wzmożenie hałasu. Naukowcy podkreślają jak ważne jest uregulowanie nadmiernego antropogenicznego źródła dźwięków, nie tylko ze względu na walenie, ale również inne gatunki zwierząt, które odczuwają obecność zanieczyszczenia hałasem. W celu poprawy sytuacji, badacze nadal starają się poznać zmysły słuchu zwierząt morskich i wyznaczyć nowy kierunek technologii stosowanych w wodzie. Optymistycznym akcentem na pewno jest tegoroczny fakt, iż Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO) poinformowała o wypracowaniu ostatecznej wersji planu działań, których zadaniem jest znacząco ograniczyć hałas podwodny generowany przez statki, o czym pisaliśmy już w „Wodnych Sprawach”.
