English
W dniu 26 października br. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) opublikował deklarację, w której postuluje wprowadzenie w Europie strategii Blue Deal. Ma ona na celu powstrzymanie pogłębiającego się kryzysu wodnego. Dokument skierowany jest przede wszystkim do organizacji europejskich oraz państw członkowskich i odnosi się do faktu, że wiele z przyjętych wcześniej postanowień w zakresie ochrony zasobów słodkiej wody i środowiska morskiego nie zostało jak dotąd zrealizowanych.
Znaczenie Blue Deal
We wstępie do deklaracji Oliver Röpke, przewodniczący EKES, przypomina, że Organizacja Narodów Zjednoczonych już w 2010 r. uznała dostęp do wody pitnej i systemów odprowadzania ścieków za podstawowe prawa człowieka. Tymczasem w Unii Europejskiej wciąż jeszcze występują w tym zakresie braki. Ideą Blue Deal jest uznanie wody za priorytet, który wymaga niezależnej, kompleksowej strategii. Zdaniem EKES potrzebna jest zmiana skali postrzegania problemu – woda nie powinna być częścią polityki Zielonego Ładu (tzw. Green Deal), ale równoważną, synergiczną strategią komplementarną z Celami Zrównoważonego Rozwoju przyjętymi przez ONZ.
Głównymi zamierzeniami Blue Deal są przewidywanie przyszłych potrzeb oraz ochrona i odpowiednie zarządzanie zasobami wodnymi w perspektywie krótko i długoterminowej. Woda nie musi być problemem Europy. Może stać się źródłem nowych możliwości, motywacją postępu technologicznego i społecznego, powstawania nowych miejsc pracy i rozwoju biznesu oraz kompetencji. Wszystko to można realizować z poszanowaniem środowiska naturalnego.
Co zawiera deklaracja Blue Deal?
Propozycja Niebieskiego Ładu jest krótka i treściwa. EKES przede wszystkim proponuje przyjąć 15 zasad przewodnich, które stanowić będą podstawę dla spójnej i wszechstronnej polityki wodnej. Jednocześnie, w obliczu narastającej presji i stojących przed Europą wyzwań, konieczna jest natychmiastowa i konkretna reakcja. Dlatego druga część deklaracji Blue Deal zawiera listę 21 działań, które zdaniem EKES powinny być uwzględnione w powstających przepisach legislacyjnych. Kluczowe jest, aby ich wdrażanie było ściśle monitorowane w latach 2024-2029.
Zasady przewodnie Blue Deal
Pierwsza i podstawowa zasada, jaką postuluje EKES w swojej deklaracji, to, aby nowa europejska polityka wodna była zbieżna ze wszystkimi pozostałymi politykami UE. Wszystkie jej postanowienia i działania powinny być oparte na aktualnych, precyzyjnych, transparentnych, wiarygodnych i porównywalnych informacjach. Rolą państw członkowskich jest zapewnienie łatwego dostępu do nich. Blue Deal skupia się na ochronie i odnowie ekosystemów, terenów podmokłych oraz bioróżnorodności. Jednocześnie Unia Europejska powinna, zgodnie z 20 zasadą Europejskiego Filaru Praw Socjalnych, przyjąć podejście oparte na prawie człowieka do wody i dostępu do urządzeń sanitarnych jako podstawowych usług. Za fundamentalne ludzkie prawo należy również uznać dostęp do zdrowego środowiska naturalnego.
Usługi wodno-kanalizacyjne powinny rządzić się zasadami trwałości, sprawiedliwości i wysokiej jakości przy jednoczesnej przystępności cenowej. Jeśli doszłoby do kryzysu wodnego, potrzeby obywateli UE powinny być traktowane jako priorytet. Odpowiedzialnością za nową gospodarkę wodną obciąża się również użytkowników. Blue Deal przewiduje motywowanie ich do zrównoważonego użycia i konsumpcji wody. Jedną z kluczowych kwestii jest konieczność wsparcia nowych technologii, które mają na celu zwiększenie efektywności wykorzystywania wody, stosowanie obiegów zamkniętych oraz redukcję poziomu zanieczyszczenia. W szczególności należy zaakcentować kwestię rosnącego zużycia i strat wody w rolnictwie, przemyśle oraz gospodarstwach domowych. Unia Europejska musi przygotować strategiczny plan, który umożliwi adekwatną i trwałą produkcję żywności w obliczu niedoborów wody.
W Blue Deal uwzględniono również kluczowe znaczenie wody w strategiach przemysłowych. Podmioty gospodarcze powinny mieć zapewnione prawo do korzystania z zasobów wodnych, ale w oparciu o zasadę DNSH. Jako istotne wskazuje się sektorowe podejście uwzględniające różne potrzeby poszczególnych branż, a także kształcenie odpowiednio wyspecjalizowanego personelu. W kontekście planu finansowego zadeklarowano potrzebę ustalania uczciwych i transparentnych cen z uwzględnieniem zasady pełnego zwrotu kosztów. Postuluje się też przyjęcie podejścia opartego na obszarach dorzeczy, które integrować będzie wszystkie zainteresowane strony, również ponad granicami państw.
Proponowane działania instytucyjne
Blue Deal, w kontekście najpilniejszych zadań, wskazuje konieczność przyjęcia wytycznych w zakresie monitorowania dostępu do wody i urządzeń sanitarnych. Komisja Europejska oraz EKES miałyby wspólnie uruchomić platformę, w ramach której prowadzona byłaby wymiana dobrych praktyk i ustalane byłyby standardy dotyczące jakości i wykorzystania wody w rolnictwie i przemyśle. Jednocześnie w trybie pilnym postuluje się o rozwinięcie systemów gromadzenia informacji na temat zasobów wodnych, dostępu do wody i urządzeń sanitarnych, stanu infrastruktury, poboru wód powierzchniowych i podziemnych oraz zużycia wody w poszczególnych procesach. Każde państwo członkowskie powinno jak najszybciej przeprowadzić analizę posiadanej infrastruktury i zasobów wodnych, niezbędną do oszacowania potrzeb inwestycyjnych. Jednocześnie zaleca się, by krajowe przepisy uwzględniały mechanizmy obowiązkowego retencjonowania wody.
Blue Deal zakłada, że w ciągu dwóch najbliższych lat zrewidowana zostanie europejska strategia przemysłowa ze szczególnym naciskiem na te wykorzystujące największe ilości wody. Przyspieszone ma też zostać powołanie Wspólnot Wiedzy i Innowacji na rzecz wody. Na poziomie europejskim przewiduje się stworzenie Niebieskiego Funduszu Transformacyjnego, który połączy środki publiczne i uruchomi innowacyjne sposoby finansowania projektów w zakresie budowy infrastruktury oraz działań związanych z zarządzaniem, badaniami oraz rozwojem wodooszczędnych technologii. Przyznawanie funduszy europejskich powinno opierać się na kryterium zrównoważonego wykorzystania wody. W ramach Blue Deal planuje się również powołanie nowego komisarza UE, który byłby odpowiedzialny za problematykę wodną. Aby wesprzeć państwa członkowskie i sąsiadów Unii ma powstać Europejskie Centrum Wodne o międzynarodowym zasięgu.
Blue Deal w praktyce
Pośród działań przewidzianych do pilnej realizacji znalazły się również bardzo konkretne kroki, a w szczególności:
- ustalenie spójnego podejścia do kształtowania cen wody z uwzględnieniem zasady „zanieczyszczający płaci” i motywacji do bardziej zrównoważonej konsumpcji;
- przeprowadzenie kampanii uświadamiających społeczeństwo o wartości wody we wszystkich krajach członkowskich;
- wprowadzenie etykiety wodnej na produktach (analogicznie do etykiety energetycznej);
- wdrożenie systemu motywacyjnego dla stosowania obiegów zamkniętych;
- wdrożenie przygotowanego przez ONZ Traktatu o ochronie bioróżnorodności na wodach międzynarodowych.
Blue Deal przewiduje również współpracę w zakresie technologii, infrastruktury i wiedzy z krajami spoza UE oraz tworzenie strategicznych partnerstw ekonomicznych na rzecz wody.
