Dziś pierwszy dzień kalendarzowej wiosny! 

Wiosenna pogoda w tym roku zaskoczyła nas wcześniej niż moglibyśmy przypuszczać. Bociany przyleciały do Polski już 1 marca, zwiastując koniec zimy, a wraz z nimi pojawiły się temperatury bliskie 20 stopniom, co pozwoliło nam na chwilę zapomnieć o zimowych płaszczach. Jednak to dopiero dziś, 21 marca, oficjalnie witamy kalendarzową wiosnę, a wraz z tym dniem powraca tradycja topienia Marzanny. Tym razem niech będzie ona w ekologicznej odsłonie – jako wyraz troski o czystość wód oraz szacunku dla budzącej się do życia przyrody.

Pierwszy dzień wiosny 2025 wypada wcześniej niż w kalendarzu

Początek astronomicznej wiosny nie zawsze pokrywa się z tradycyjnie przyjętą datą kalendarzową, czyli 21 marca. Dobrym przykładem tej rozbieżności jest rok 2025. Równonoc wiosenna, zwana także ekwinokcjum, to moment, w którym płaszczyzna równika ziemskiego przecina się ze środkiem tarczy słonecznej, powodując, że dzień i noc trwają niemal tyle samo – około 12 godzin. Zjawisko to następuje, gdy Słońce znajduje się dokładnie nad równikiem i przechodzi z półkuli południowej na północną. W tym roku równonoc wiosenna nastąpiła 20 marca o godzinie 10:01 czasu polskiego, kiedy to Słońce osiągnęło tzw. punkt Barana na ekliptyce.

Data równonocy nie jest jednak stała, ponieważ orbita Ziemi wokół Słońca wynosi około 365,25 dnia, co powoduje przesunięcia w czasie tego wydarzenia. Może ono przypadać na dzień pomiędzy 20 a 22 marca. Od tego momentu światło słoneczne zaczyna stopniowo dominować, a dni stają się coraz dłuższe.

Tradycja z troską o środowisko

Równonoc wiosenna od wieków odgrywa istotną rolę w kulturze człowieka – zarówno w wymiarze praktycznym, związanym z cyklem prac na roli, jak i symbolicznym, oznaczającym czas odrodzenia przyrody.

Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów pierwszego dnia wiosny jest topienie Marzanny – kukły symbolizującej zimę, choroby i wszystko to, co chcemy zostawić za sobą. W zeszłorocznym artykule opisywałam, jak nad rzekami i jeziorami żegnano zimę w radosnej atmosferze, zwracając też uwagę na bardziej ekologiczne podejście do tej tradycji. Ten aspekt warto podkreślić raz jeszcze: zamiast używać plastikowych ozdób, folii czy syntetycznych materiałów, możemy tworzyć Marzanny z naturalnych surowców – słomy, gałązek, lnu czy suszonych roślin. Taka kukła, wrzucona do wody, nie zanieczyszcza rzeki ani nie szkodzi ekosystemowi, rozkładając się naturalnie i harmonizując z budzącą się przyrodą. Jak ją przygotować? Pobierz nasz pdf i zainspiruj się!

Bogactwo wiosennych zwyczajów

Pierwszy dzień wiosny to jednak nie tylko Marzanna – to także tradycje zebrane w słowiańskim święcie Jarych Godów, trwającym kilka dni, przypadających na czas obchodów równonocy wiosennej. Było to radosne pożegnanie zimy i powitanie nowego cyklu życia. Jednym z ciekawszych zwyczajów było rytualne zamiatanie podwórek, szczególnie popularne na wsiach. Nasi przodkowie wierzyli, że energiczne sprzątanie – zarówno obejścia, jak i domostw – pozwala dosłownie „wygonić” zimę i wszelkie związane z nią zło. W ruch szły miotły, a wraz z kurzem i śmieciami znikały symbolicznie stagnacja i chłód. Dziś ten zwyczaj może wydawać się archaiczny, ale w wielu domach przetrwał w formie wiosennych porządków – otwieramy okna, wpuszczamy świeże powietrze i przygotowujemy przestrzeń na nowy sezon.

Nie brakowało też bardziej radosnych obrzędów. Słowianie celebrowali wiosnę tańcami i śpiewami wokół ognisk. Te rytuały miały nie tylko charakter ludyczny, lecz także – zgodnie z dawnymi wierzeniami – wymiar magiczny: radosne tańce miały sprowadzić sprzyjającą pogodę oraz zapewnić obfite plony. Współcześnie rzadko już rozpala się ogniska w celach rytualnych, jednak idea świętowania nadejścia wiosny za pomocą muzyki i ruchu pozostaje wciąż żywa. W szkołach dzieci przygotowują przedstawienia tematycznie związane z wiosną, a dorośli często wspominają dawne obrzędy, w których sami uczestniczyli, tańcząc wokół słomianej kukły symbolicznie topionej w wodzie.

Woda w obrzędach Jarych Godów również odgrywała ważną rolę. Oblewanie nią oczyszczało, wzmacniało zdrowie i płodność. Wierzono, że woda przynosi siłę i odnowę. Z czasem zwyczaj ten stał się śmigusem-dyngusem, o trochę innym znaczeniu. Młodzi oblewali panny na wydaniu, a mokra suknia w Poniedziałek Wielkanocny zwiastowała zamążpójście. I choć kojarzy się nam z Wielkanocą, korzenie ma w pogańskich rytuałach wiosennych, gdzie woda była łącznikiem między wierzeniami a codziennością.

Kolejnym zwyczajem, który przetrwał do czasów współczesnych, jest malowanie pisanek. Choć dziś pisanki kojarzone są przede wszystkim ze świętami wielkanocnymi, w wielu regionach Polski zdobienie jaj rozpoczynano już w marcu jako symbol budzącego się życia. Każdy wzór nanoszony na skorupkę miał szczególne znaczenie – od ochrony przed złymi mocami, aż po zapewnienie pomyślności i obfitości w nadchodzącym sezonie. Obecnie pisanki pełnią głównie funkcję dekoracyjną, lecz wciąż przypominają o głębokiej symbolice oraz sile przekazu tradycji.

zdj. główne: Arseny Togulev / Unsplash