Ekoschematy – jakie proponują korzyści dla rolnictwa?

Od 2023 r. Krajowy Plan Strategiczny przewiduje nową formę płatności bezpośrednich dla rolników, którzy gotowi są dobrowolnie realizować działania na rzecz klimatu, bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju. Tzw. ekoschematy obiecują finansowe korzyści w przypadku inicjatyw wykraczających poza standardowe normy i wymogi.

Co to są ekoschematy?

Podstawowym komponentem Wspólnej Polityki Rolnej są płatności bezpośrednie związane z realizacją wymogów w zakresie zarządzania oraz norm dotyczących utrzymania gruntów w dobrej kulturze. Na okres 2023-2027 dofinansowanie obejmuje również dodatkowe inicjatywy, które przekładają się na realne korzyści dla środowiska, klimatu i dobrostanu zwierząt. Ekoschematy realizowane są dobrowolnie, w okresie jednego roku i uprawniają do otrzymania płatności bezpośrednich wyliczonych na bazie stawek za konkretne praktyki.

Nabór wniosków na rok 2023 zakończony został 30 czerwca. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa podaje, że rolnicy złożyli łącznie 1,24 mln wniosków, z których 37 proc. obejmowało realizację minimum jednego schematu. Do 6 listopada wnioskodawcom wypłacono 4,76 mld zł z tytułu zaliczek na poczet płatności bezpośrednich i obszarowych na ekoschematy.

„Rolnictwo węglowe” oraz „Dobrostan zwierząt” – najpopularniejsze ekoschematy

W pierwszym naborze najwięcej wnioskodawców wybrało schemat „Rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi”. W jego ramach realizować można osiem praktyk obejmujących ekstensywne użytkowanie TUZ z obsadą zwierząt, międzyplony ozime lub wsiewki śródplonowe, plany nawożenia, zróżnicowaną strukturę upraw, mieszanie obornika z glebą, stosowanie płynnych nawozów naturalnych inaczej niż rozbryzgowo, uproszczone systemy uprawy oraz mieszanie słomy z glebą.

Jak wygląda ustalanie korzyści finansowych dla rolnika? W zależności od rozmiaru gospodarstwa wylicza się minimalną liczbę punktów koniecznych do skorzystania z ekoschematu, a następnie dobiera praktyki tak, aby osiągnąć wymaganą pulę. Jeden punkt wyceniany jest na 100 złotych. Gospodarstwo o powierzchni 100 ha musi zaplanować realizację takiej kombinacji wyżej wymienionych praktyk, aby dały one razem minimum 125 punktów, za które może się spodziewać płatności 12,5 tys. zł rocznie.

Również w przypadku ekoschematu „Dobrostan zwierząt” rolnik sam wybiera z katalogu praktyki do realizacji, aby osiągnąć wymaganą liczbę punktów. Koniecznością jest tutaj zapewnienie zwierzętom zwiększonej powierzchni bytowej. Jak wyliczyła Wielkopolska Izba Rolnicza (WIR), rolnik, który posiada 30 loch i będzie chciał zrealizować tą praktykę bez powiększania budynku, powinien pozbyć się sześciu loch, by w zamian otrzymać roczną płatność w wysokości 9360 zł (24 x 390 zł). Jeśli odjąć od tego straty poniesione w związku z ograniczeniem stada, korzyści finansowe wyniosą 4176 zł, a dodatkowe oszczędności wynikną z mniejszych wydatków na antybiotyki i leki.

W ramach ekoschematu „Dobrostan zwierząt” oprócz zwiększania powierzchni bytowej (o 20 lub 50 proc.) można również realizować praktyki związane z utrzymaniem na ściółce, zapewnieniem wybiegu lub wypasu oraz późniejszym odsadzaniem młodych. Dla każdego gatunku ustalono precyzyjne normy dotyczące powierzchni przypadającej na jedną sztukę dobytku i odpowiadające im płatności. I tak na przykład zwiększenie o połowę powierzchni bytowej dla krów mlecznych uprawnia do pomocy w wysokości 1000 zł na jedną krowę.

Dodajmy, że od 2024 r. wszyscy rolnicy zainteresowani realizacją tego schematu będą zobowiązani do uczestnictwa w szkoleniu na temat stosowania antybiotyków w chowie zwierząt.

Ekologiczne praktyki we Wspólnej Polityce Rolnej

Ekoschematy mają wspierać realizację wyznaczonych przez UE priorytetów. Głównym celem jest taka zmiana gospodarowania obszarami, aby zmniejszyć presję jaką rolnictwo wywiera współcześnie na środowisko naturalne. W związku z tym postuluje się ograniczenie użycia pestycydów i herbicydów oraz mniej eksploatacyjne wykorzystanie obszarów rolniczych.

Schemat „Obszary z roślinami miododajnymi” wymaga wysiewu mieszanki minimum dwóch roślin z załączonego wykazu przy jednoczesnym zakazie stosowania środków ochrony roślin i nawozów oraz prowadzenia wypasu. Za realizację przewidziano płatność w wysokości 1198 zł na 1 ha. Dodatkowe korzyści dla rolnictwa obejmują wzmocnienie populacji owadów zapylających uprawy roślinne. Według WIR, jeśli wziąć pod uwagę poniesione koszty i utratę zysków, jest to niestety scenariusz mało opłacalny i polecany co najwyżej gospodarstwom o glebach bardzo złej jakości.

Pozostałe ekoschematy wydają się jednak dość atrakcyjne finansowo i korzystne w długiej perspektywie. „Biologiczna ochrona upraw” to praktyka polegająca na wykonaniu minimum jednego zabiegu ochrony roślin z użyciem jednego ze wskazanych preparatów mikrobiologicznych. Dotyczy ona obszarów upraw trwałych, gruntów rolnych, ale także powierzchni zadrzewionych w systemie rolno-leśnym. Rolnik zobowiązuje się do zakupu i wykorzystania biologicznego środka ochrony, a w przypadku niepowodzenia może sięgnąć po chemiczne nawozy. Płatność w tym wariancie wynosi 400 zł na 1 ha.

Odpowiedzialne rolnictwo, czyli jak łączyć ekoschematy

Zaletą realizacji ekoschematów jest możliwość łączenia ich na jednej działce. I tak „Biologiczna uprawa roślin” może być łączona z „Rolnictwem węglowym”. W przypadku wyboru praktyki międzyplonów stawka za 1 ha wzrasta do 500 zł.

Z „Rolnictwem węglowym” łączyć można również schemat „Prowadzenie produkcji roślinnej w systemie Integrowanej Produkcji Roślin” przewidujący płatność w wysokości 1300 zł za 1 ha. W jego ramach wymagany jest dozór jednostki certyfikującej oraz zachowanie wszystkich trwałych użytków zielonych w gospodarstwie. Rolnik musi co prawda ponieść koszt szkolenia i certyfikacji, ale zaprocentują one w przyszłości lepszym potencjałem marketingowym produktów.

Z powyższym ekoschematem połączyć można „Retencjonowanie wody na TUZ” z podstawową stawką 281 zł za 1 ha. Ta propozycja skierowana jest głównie do rolników posiadających zalane lub podtopione użytki zielone, na których wysycenie wodą w okresie od 1 maja do 30 września wynosi minimum 80 proc. przez co najmniej 12 kolejnych dni. „Retencjonowanie” można również realizować wspólnie z wybranymi praktykami „Rolnictwa węglowego”, „Obszarami roślin miododajnych” oraz „Integrowaną Produkcją Roślin”.

Ekoschematy na 2024 r.

Ponieważ każde gospodarstwo jest inne, a opcje finansowej pomocy wszechstronne, Centrum Doradztwa Rolniczego (CDR) przygotowało szereg narzędzi ułatwiających szacowanie potencjalnych korzyści dostępnych w ramach Planu Strategicznego WPR. Można wśród nich znaleźć również kalkulatory obejmujące korzystanie z ekoschematów przez rolników ryczałtowych. Analiza różnych wariantów pozwoli zaplanować działalność i wniosek do ARiMR na kolejny rok.

Już dzisiaj wiadomo, że wymagania w zakresie poszczególnych ekoschematów zmienią się przy kolejnym naborze w 2024 r. W dniu 19 września br. opublikowana została nowelizacja rozporządzenia w sprawie warunków przyznawania i wypłaty środków w ramach PS WPR. Główne zmiany dotyczą „Rolnictwa węglowego”, a w ocenie ekspertów są znacznym ułatwieniem dla rolników.