W dniu 3 listopada br. Komisja Europejska przyjęła nowy podręcznik użytkownika EMAS. Znowelizowana, czwarta już wersja ma umożliwić dalszą poprawę efektywności środowiskowej organizacji planujących przystąpienie lub aktywnie korzystających z unijnego systemu zarządzania i audytu. Wprowadzone zmiany są wynikiem złożonego procesu konsultacyjnego.
Co to jest EMAS?
Przypomnijmy, że system ekozarządzania i audytu (z ang. Eco-Management and Audit Scheme) został wprowadzony już w 1993 r. jako dobrowolne narzędzie umożliwiające ocenę, zarządzanie i nieustanne doskonalenie efektywności środowiskowej prywatnych i publicznych organizacji. W listopadzie 2022 r. w systemie zarejestrowane było 4014 organizacji oraz 12 731 lokalizacji w całej Europie. Najliczniejszą grupę użytkowników odnotowano w Niemczech i we Włoszech, zaś największy procentowy przyrost rejestracji w ujęciu półrocznym – na Łotwie i w Finlandii. Z danych Komisji Europejskiej wynika, że EMAS cieszy się dużym zainteresowaniem w sektorach wywozu i utylizacji odpadów, budownictwa, wyrobu produktów metalowych oraz handlu hurtowego. W Polsce w 2022 r. korzystało z niego 68 organizacji.
Zasady dobrowolnego uczestnictwa w systemie określa rozporządzenie (WE) NR 1221/2009, w którym od strony prawnej opisano proces rejestracji, przeprowadzania regularnych audytów, wymogi dotyczące weryfikatorów i nadzoru nad nimi oraz warunki walidacji. Podręcznik użytkownika EMAS jest natomiast bardziej praktycznym narzędziem, skierowanym bezpośrednio do użytkowników systemu i mającym ułatwiać realizację poszczególnych zadań środowiskowych.
Jakie zmiany wnosi nowy podręcznik użytkownika EMAS?
W stosunku do poprzednich wersji podręcznika dokonano przede wszystkim znacznej poprawy w zakresie przyjazności dla użytkowników. W treści uwzględniono liczne przejrzyste ikonografiki oraz zbiory dobrych praktyk. Zaktualizowany podręcznik użytkownika EMAS odzwierciedla zmiany wprowadzone w samym rozporządzeniu. Dotyczą one przede wszystkim wykorzystania podstawowych wskaźników oraz ustalania minimalnych wymogów w zakresie sprawozdawczości środowiskowej. Usprawniono też sam proces rejestracji w EMAS, redukując przeszkody biurokratyczne oraz wymogi terminowe.
Nowa wersja podręcznika podpowiada adresatom, w jaki sposób mogą systematycznie poprawiać swoją efektywność środowiskową, realizując założenia zrównoważonego rozwoju produkcji i konsumpcji. Wśród spodziewanych korzyści wskazuje się redukcję kosztów, poprawę wewnętrznych procesów kontroli oraz zwiększenie zgodności działań z obowiązującymi przepisami. Organizacje korzystające z EMAS mogą więc zmniejszyć swoje oddziaływanie na środowisko, poprawić łańcuch wartości i nauczyć się lepiej komunikować swoje cele i osiągnięcia. W perspektywie przełoży się to na większy potencjał rynkowy.
Pierwsze kroki, czyli od planu do systemu
Podręcznik użytkownika EMAS opisuje osiem kroków, jakie musi zrealizować organizacja pragnąca zarejestrować się w systemie i aktywnie z niego korzystać. Cały proces zajmuje średnio ok. 12 miesięcy, ale może skracać się lub wydłużać w zależności od rozmiaru organizacji. Pierwszy krok to planowanie z uwzględnieniem zaangażowania kadry kierowniczej. Zakłada ono identyfikację szans i zagrożeń oraz analizę istniejących praktyk i procesów, jak również prawnych zobowiązań. W drugim kroku organizacja przygotowuje politykę środowiskową, na bazie której formułowany jest później program środowiskowy. W czwartym kroku powstaje system ekozarządzania, który uwzględnia podział kompetencji oraz odpowiedzialności i przyporządkowuje jednostkom konkretne zadania. Podręcznik podpowiada, w jaki sposób zaangażować i szkolić pracowników oraz jak przygotować się na sytuacje krytyczne.
Audyty i sprawozdawczość w ramach EMAS
Piątym krokiem w procesie wdrażania systemu EMAS jest przeprowadzenie wewnętrznego audytu w zakresie efektywności środowiskowej. Podręcznik szczegółowo określa częstotliwość kontroli, konieczne do przeprowadzenia działania oraz formę ostatecznej rewizji przygotowanej przez odpowiedzialne jednostki w ramach struktury organizacji. Nowy podręcznik użytkowania EMAS instruuje, w jaki sposób wykorzystać konkluzje z audytu do przygotowania raportu środowiskowego. Na tym etapie organizacja zobowiązana jest ustalić minimalne wymagania oraz kluczowe wskaźniki oceny, dotyczące wykorzystania energii, emisji, zużycia wody, wydajności materiałowej, wyprodukowanych odpadów oraz skali użytkowania gruntów w relacji do bioróżnorodności.
Siódmym krokiem w procesie jest zewnętrzna weryfikacja, którą przeprowadzają kompetentne organy nadzoru wyznaczone w poszczególnych państwach członkowskich. Podręcznik precyzyjnie określa wymogi proceduralne i dokumentacyjne w tym zakresie, aby użytkownicy mogli się należycie przygotować. Wreszcie, w ramach ostatniego, ósmego kroku dana organizacja zyskuje prawo do rejestracji w EMAS i może wykorzystywać system do dalszego doskonalenia swojej efektywności środowiskowej.