Europejski akt w sprawie sztucznej inteligencji

W dniu 1 sierpnia 2024 r. wszedł w życie europejski akt w sprawie sztucznej inteligencji (AI), który jest pierwszym na świecie kompleksowym rozporządzeniem w sprawie AI. Akt w sprawie sztucznej inteligencji nakłada na twórców i podmioty wdrażające to narzędzie jasne wymogi i obowiązki dotyczące konkretnych zastosowań. Jedną z wyraźnie zaznaczonych w dokumencie kwestii jest odpowiedzialność za zasoby, także wodne.

Czy akt w sprawie sztucznej inteligencji jest potrzebny?

Upowszechnienie systemów sztucznej inteligencji niesie ze sobą duży potencjał: może zapewnić korzyści społeczne, wzrost gospodarczy oraz pobudzić innowacyjność i zwiększyć globalną konkurencyjność UE. Ponieważ wykorzystywanie AI umożliwia lepsze prognozowanie, optymalizację operacji i przydzielania zasobów oraz personalizację rozwiązań cyfrowych dostępnych dla osób fizycznych i organizacji, może zapewnić również korzyści środowiskowe, takie jak monitorowanie środowiska, ochronę i odtwarzanie różnorodności biologicznej i ekosystemów oraz łagodzenie zmian klimatu. W pewnych przypadkach cechy niektórych systemów AI mogą generować nowe zagrożenia dla bezpieczeństwa użytkowników i ich podstawowych praw. Rozwój sztucznej inteligencji ma szczególny wpływ również na zasoby, w tym wodne, o czym pisaliśmy w jednym z poprzednich artykułów: ChatGPT – wodochłonny gigant?.

W odpowiedzi na te wyzwania przyjęto akt w sprawie sztucznej inteligencji, który ma na celu zapewnienie dobrze funkcjonującego, wewnętrznego rynku systemów AI, na którym uwzględnia się zarówno korzyści, jak i zagrożenia. Przepisy dotyczące AI są niezbędne, by wspierać rozwój, wykorzystywanie i upowszechnianie AI na rynku wewnętrznym, przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony interesów publicznych, takich jak zdrowie i bezpieczeństwo oraz praw podstawowych, w tym demokracji, praworządności i ochrony środowiska, uznanych i chronionych przez prawo Unii Europejskiej.

Kogo obowiązuje akt w sprawie sztucznej inteligencji?

Ramy prawne zawarte w Europejskim akcie w sprawie sztucznej inteligencji będą miały zastosowanie zarówno do podmiotów publicznych, jak i prywatnych, w Unii Europejskiej i poza nią, jeżeli tylko dany system AI jest wprowadzany do obrotu w Unii lub jego stosowanie ma wpływ na jej mieszkańców.

Kategorie ryzyka

Akt w sprawie sztucznej inteligencji wprowadza we wszystkich państwach członkowskich jednolite ramy prawne. Ich podstawą jest podejście oparte na analizie ryzyka i definicja AI, która uwzględnia dalszy rozwój technologii:

• minimalne ryzyko: Większość systemów sztucznej inteligencji, takich jak systemy rekomendacji i filtry spamu, należy do tej kategorii. Nie podlegają one obowiązkom wynikającym z aktu w sprawie sztucznej inteligencji ze względu na ich minimalny wpływ na prawa i bezpieczeństwo obywateli. Przedsiębiorstwa mogą dobrowolnie przyjąć dodatkowe kodeksy postępowania.
• szczególne ryzyko związane z przejrzystością: Systemy sztucznej inteligencji, takie jak chatboty, muszą wyraźnie ujawniać użytkownikom, że wchodzą w interakcję z maszyną.
• wysokie ryzyko: Systemy sztucznej inteligencji, zidentyfikowane jako systemy wysokiego ryzyka, będą musiały spełniać rygorystyczne wymogi, w tym ograniczanie ryzyka, wysoką jakość zbiorów danych, rejestrowanie działalności, szczegółową dokumentację, jasne informacje dla użytkowników, nadzór ze strony człowieka oraz wysoki poziom solidności, dokładności i cyberbezpieczeństwa.
• niedopuszczalne ryzyko: Systemy sztucznej inteligencji uznane za wyraźne zagrożenie dla podstawowych praw ludzi zostaną zakazane. Obejmuje to systemy lub aplikacje, które manipulują ludzkimi zachowaniami w celu obejścia wolnej woli użytkowników, np. zabawki wykorzystujące pomoc głosową zachęcającą małoletnich do niebezpiecznych zachowań.

Aby uzupełnić ten system, akt w sprawie sztucznej inteligencji wprowadza również przepisy dotyczące tzw. modeli sztucznej inteligencji ogólnego zastosowania, które są wysoce sprawnymi narzędziami zaprojektowanymi do wykonywania szerokiego zakresu zadań, takich jak np. generowanie tekstu.

Europejski akt w sprawie sztucznej inteligencji a ochrona środowiska

Celem wniosku w sprawie sztucznej inteligencji jest przeciwdziałanie zagrożeniom dla bezpieczeństwa i praw podstawowych, w tym prawa do wysokiego poziomu ochrony środowiska. Środowisko jest jednym z wyraźnie wymienionych i chronionych interesów prawnych. W przyjętym akcie Komisja Europejska została zobowiązana do wystąpienia do europejskich organizacji normalizacyjnych o opracowanie dokumentu dotyczącego procesów sprawozdawczych i dokumentacyjnych w celu poprawy wydajności sztucznej inteligencji, takich jak ograniczenie zużycia energii i innych zasobów, w tym wodnych, przez system AI wysokiego ryzyka w cyklu jego życia.

Komisja Europejska została również zobowiązana do złożenia sprawozdania z przeglądu postępów w opracowywaniu dokumentów normalizacyjnych dotyczących energooszczędnego opracowywania modeli ogólnego przeznaczenia oraz do przeprowadzenia oceny potrzeby przekazania dalszych środków lub podejmowania działań, również o charakterze wiążącym.

Harmonogram wdrażania zasad wynikających z europejskiego aktu w sprawie sztucznej inteligencji

Państwa członkowskie mają czas do dnia 2 sierpnia 2025 r. na wyznaczenie właściwych organów krajowych, które będą nadzorować stosowanie przepisów dotyczących systemów sztucznej inteligencji i prowadzić działania w zakresie nadzoru rynku. Biuro Komisji ds. Sztucznej Inteligencji będzie kluczowym organem wdrażającym akt na szczeblu UE, a także organem odpowiedzialnym za egzekwowanie przepisów dotyczących modeli sztucznej inteligencji ogólnego zastosowania.

Większość przepisów aktu w sprawie sztucznej inteligencji zacznie obowiązywać 2 sierpnia 2026 r. Zakazy dotyczące systemów sztucznej inteligencji, uznanych za stwarzające niedopuszczalne ryzyko, będą jednak obowiązywać już po sześciu miesiącach, natomiast przepisy dotyczące tzw. modeli ogólnego przeznaczenia będą miały zastosowanie po 12 miesiącach.

Aby uzupełnić okres przejściowy przed pełnym wdrożeniem, Komisja Europejska uruchomiła pakt na rzecz sztucznej inteligencji. W ramach tej inicjatywy zachęca się twórców AI do dobrowolnego przyjęcia kluczowych obowiązków wynikających z wdrożenia aktu przed upływem przewidzianych prawem terminów.