Fluoryzacja wody – problem czy sposób na zdrowe zęby?

W dniu 31 stycznia sąd w San Francisco, pod przewodnictwem sędziego Edwarda Chena, wznowił sprawę, którą amerykańskie stowarzyszenie Food and Water Watch (w sieci Fluoride Action Network) wytoczyło Agencji Ochrony Środowiska (EPA). Podstawowym zarzutem jest fluoryzacja wody przeznaczonej do spożycia.

Historia fluoryzacji wody i jej wpływ na zęby konsumentów

Suplementacja wody pitnej fluorem jest stosowana w Stanach Zjednoczonych od 1945 r. Wtedy wprowadziły ją władze miasta Grand Rapids. Spektakularny spadek liczby ubytków w zębach u dzieci w wieku szkolnym sprawił, że po pięciu latach tą drogą poszły pozostałe miasta stanu Michigan. Następnie włączano kolejne sieci wodociągowe i obecnie prawie 73 proc. mieszkańców USA korzystających z wody dostarczanej przez służby publiczne pobiera tak wzbogacaną kranówkę. Według danych Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (CDC) powszechna fluoryzacja wody jest jednym z dziesięciu czołowych osiągnięć medycyny XX w. I spowodowała spadek występowania chorób zębów u dzieci i dorosłych o ok. 25 proc.

To uśredniona wartość. Odsetek ten jest różny w zależności od lokalnych warunków. Pierwsze rezultaty wskazywały aż 50-70-procentową poprawę, ale w niektórych regionach jest ona mniej zauważalna. Na obszarach, w których naturalna zawartość fluorków w wodzie i tak jest wysoka, może pojawić się fluoroza, czyli plamistość szkliwa. Z reguły jednak ma ona łagodną postać.

Fluoryzacja wody na świecie

Stuprocentową fluoryzację wody osiągnięto na przykład w Singapurze czy Hongkongu. W wielu krajach jest ona prowadzona na znacznie mniejszą skalę. W Europie jedynie w Irlandii osiąga poziom zbliżony do amerykańskiego. Fluoryzacja wody albo w ogóle nie jest stosowana, np. w Niemczech (gdzie miało to miejsce głównie w latach 50. i 60., a obecnie fluoryzowana jest sól), albo dotyczy kilku procent dostarczanej wody. Problem niedoboru tego pierwiastka rozwiązano nieco inaczej – wprowadzając na przełomie lat 60. i 70. ubiegłego wieku wzbogaconą o niego pastę do zębów. W niektórych krajach fluor dodawany jest do mleka. Dlatego przyzwyczajenia z jednego kraju mogą się okazać niewłaściwe w innym, a sprowadzając pastę do zębów czy sól, można narazić się na nadmiar lub niedobór fluoru.

W Polsce do 2022 r. wartość graniczna fluorków dla jakości wód pitnych była stosowana przy określaniu stanu ekologicznego wód. W latach 2019 i 2020 średnioroczna wartość wyższa niż 1,5 mg/l stwierdzona była czterokrotnie. Trzy przypadki to małe rzeki z górnośląskiego dorzecza Wisły – Gostynia, Bobrek i Rakówka, a czwarty to Świnka na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim.

Amerykańskie teorie spiskowe i IQ

W Stanach Zjednoczonych dość żywe są tradycje nieufności wobec władz federalnych. Nieraz osiągają one formę teorii spiskowych. Tak też bywa postrzegana fluoryzacja wody. Niektórzy traktują narzuconą suplementację jako naruszenie wolności wyboru, ale z reguły sprzeciw wobec takiej działalności ma nie tyle podłoże zasadnicze, ile wynikające z podejrzeń o działanie na szkodę obywateli. Na początku pojawiały się głosy, że za wprowadzeniem fluoryzacji stoją komunistyczni agenci. Według niektórych skrajnych opinii fluor jest jedną z substancji, którym przypisuje się właściwości pozwalające na kontrolowanie umysłu.

Pozew sądowy złożony w 2017 r. nie dotyczy kontroli umysłu. Fluoride Action Network powołuje się na ustawę o substancjach szkodliwych Toxic Substances Control Act. Jego zdaniem fluor w suplementowanej wodzie osiąga stężenia szkodliwe dla zdrowia, a dotyczyć to ma szczególnie wody używanej do rozpuszczania mleka w proszku dla niemowląt. Proces rozpoczął się w 2020 r., ale został zawieszony do czasu publikacji raportu National Toxicology Program. Jego wnioski wskazują, że istnieje umiarkowana pewność, że poziom fluoru dwukrotnie wyższy niż zalecany przez agencje rządowe może mieć związek z obniżonym IQ dzieci.

Rekomendacje ekspertów

Przedstawiciele EPA argumentują, że nie ma dowodów, aby wartość rekomendowana, tj. 0,7 mg/l była niebezpieczna. Eksperci opracowujący National Toxicology Program początkowo wskazywali, że fluoryzacja wody może stanowić zagrożenie dla rozwoju neurologicznego, ale pod wpływem krytyki ze strony naukowców wycofali się z tej tezy. Fluoride Action Network podważa ustalenia naukowców i oskarża ich o celowe opóźnianie publikacji dokumentu. Jego zdaniem, jako że w raporcie nie udało się wskazać wprost bezpiecznego poziomu fluoru, należy w ogóle zakazać jego dodawania do wody.

Suplementacja fluoru

Nikt nie podważa faktu, że zbyt duża ilość fluoru może być szkodliwa. W niektórych rejonach Indii i Chin stężenie jonów fluorkowych w wodzie przekracza 10 mgl/l, a przyswojona dawka sięga kilkunastu gramów dziennie, co wywołuje fluorozę kości. Światowa Organizacja Zdrowia od 1984 r. informuje, że zawartość fluorków w wodzie pitnej nie powinna przekraczać 1,5 mg/l, z zastrzeżeniem, że należy uwzględniać jego inne źródła. Graniczną dawką fluoru, pochodzącego z wody, żywności, środków do higieny jamy ustnej itp. ma być 6 mg dziennie.

Jednocześnie zauważa, że sama obecność fluoru w wodzie jest korzystna dla zdrowia zębów, choć nie rekomenduje wartości minimalnej. Tę samą wartość od kilkudziesięciu lat wskazują polskie przepisy dotyczące jakości wody pitnej. WHO kilka razy analizowało swoje wytyczne i nie znalazło podstaw do ich zmiany. Amerykańska norma suplementacji mieści się mniej więcej pośrodku zakresu stosowanego na świecie i wynoszącego 0,5-1 mg/l. Ale jest też o połowę niższa niż zalecenia WHO, więc komentatorzy przewidują, że fluoryzacja wody nie zostanie zakazana.