Jak Amazonia traci lasy? Kluczowe wnioski z raportu JRC KE

W styczniu 2025 r. opublikowany został raport przygotowany przez Wspólne Centrum Badawcze (JRC) Komisji Europejskiej dotyczący wylesiania i degradacji lasów w Amazonii. Przedstawia on przegląd ostatnich zmian, skupiając się na Brazylii, w której leży największa część puszczy amazońskiej.

Dlaczego monitorowanie zmian w Amazonii jest kluczowe?

Zrozumienie zmian w lasach deszczowych Amazonii jest kluczowe dla opracowania skutecznych strategii ich ochrony. Poprzez identyfikację obszarów podatnych na zagrożenia oraz zrozumienie podstawowych czynników wylesiania, degradacji i odrastania lasów można zaplanować i wdrożyć świadome i ukierunkowane interwencje w celu złagodzenia kryzysu. Raport, poza identyfikacją zagrożeń oraz stanu wylesiania, przedstawia również propozycje środków zaradczych.

Raport zatytułowany Deforestation and forest degradation in the Amazon – Update for year 2023 and assessment of humid forest regrowth (Wylesianie i degradacja lasów w Amazonii – Aktualizacja na rok 2023 oraz ocena odrastania lasów) można pobrać ze strony Urzędu Publikacji Unii Europejskiej.

Dlaczego Amazonia traci lasy – ogólny kontekst

Kompleks lasów deszczowych Amazonii rozciąga się na obszarze blisko 7 mln km² i obejmuje dziewicze tereny 9 państw Ameryki Południowej. Szacuje się, że w lasach deszczowych Amazonii można spotkać około 10 proc. wszystkich gatunków roślin i zwierząt żyjących na Ziemi.

Lasy Amazonii pełnią kluczową rolę w regulacji globalnego klimatu, pochłaniając duże ilości dwutlenku węgla i produkując tlen, co pomaga w ograniczaniu efektu cieplarnianego. Dlatego nie bez powodu nazywane są zielonymi płucami świata.

Lasy deszczowe Amazonii mają również bardzo duży wpływ na cykl wodny na kontynencie. W procesie obiegu wody lasy zwiększają jej parowanie poprzez transpirację (utratę wody przez liście). Wydzielana para wodna tworzy w atmosferze chmury, które przemieszczają się nad Andami, dostarczając wodę rzekom, jeziorom, glebom oraz z powrotem lasom deszczowym. Szacuje się, że w Amazonii w każdym cyklu w obrębie ekosystemu pozostaje 50-80 proc. wody.

Po wycięciu lasów zmniejsza się ilość wody uwalniana do atmosfery i tym samym maleją opady, co czasem powoduje suszę. Dlatego lasy deszczowe Amazonii to ważny ekosystem, stojący w obliczu zagrożeń wynikających głównie z wylesiania i degradacji.

Raport JRC

Opublikowany w styczniu 2025 r. raport zawiera dyskusję na temat czynników powodujących wylesianie. Wśród przyczyn wskazuje ekspansję rolnictwa i degradację lasów, np. poprzez nielegalną lub niezrównoważoną wycinkę czy pożary. Podkreśla, że powoduje to poważne konsekwencje dla bioróżnorodności czy klimatu. Jeden z rozdziałów raportu opisuje rozmieszczenie przestrzenne i zmiany w czasie zasięgu lasów Amazonii oraz zawiera szczegółową analizę dynamiki ich wzrostu i wartości w odniesieniu do bioróżnorodności oraz magazynowania węgla.

Poprzez identyfikację obszarów narażonych oraz wyjaśnienie czynników leżących u podstaw wylesiania, degradacji lasów i ich odrastania, raport wskazuje możliwe interwencje w celu złagodzenia zagrożeń. Zrozumienie zmian w lesie ma kluczowe znaczenie dla opracowania skuteczności strategii ochrony Amazonii.

Wnioski z raportu – diagnoza degradacji lasów Amazonii

W raporcie wskazuje się, że rok 2023 przyniósł spadek zaburzeń leśnych w Amazonii, w tym wylesiania i degradacji lasów o 18,8 proc., przy czym trzeba dodać, że kilka regionów odnotowało wzrost o około 90 proc. W odniesieniu do roku 2024 brazylijska Amazonia wykazuje dalszy spadek wylesiania o 17,9 proc., podczas gdy degradacja lasów wzrosła o 375 proc., głównie przez wzrost (ponad 900 proc.) liczby pożarów. Raport wskazuje, że większość z nich, skutkująca największym obszarem spalonego lasu, to efekt podpaleń.

Susze panujące w regionie Amazonii nie tylko wpływają na roślinność, zwierzęta i ludzi, ale także powodują, że las jest bardziej podatny na pożary. Raport wskazuje, że w regionie Amazonii susze nie są częścią naturalnego cyklu i mają pochodzenie antropogeniczne.

Wnioski z raportu – środki zapobiegające degradacji lasów Amazonii

Środkiem mogącym zatrzymać degradację Amazonii, jaki wskazuje się w raporcie, jest ochrona obszarów lasów wtórnych i odrostów leśnych.

Lasy wtórne rosną w miejscach, gdzie pierwotny drzewostan został wycięty lub zniszczony. Są one buforem dla przyległych lasów pierwotnych, redukując efekt skraju lasu, który może prowadzić do negatywnego wpływu na strukturę lasu. Ponadto lasy wtórne odgrywają ważną rolę jako pochłaniacz dwutlenku węgla oraz przywracają bioróżnorodność.

W Amazonii lasy wtórne znajdują się głównie w takich regionach, jak brazylijski łuk wylesiania, północne, zachodnie i południowe granice lasów Amazonii w Kolumbii, Peru i Boliwii, a także na bardziej zaludnionych obszarach wzdłuż rzeki Amazonki.

Los lasów Amazonii, jak wskazują autorzy raportu, jest nierozerwalnie związany z brazylijską polityką. Obecny rząd tego kraju wsparł kompetencje instytucji zajmujących się monitorowaniem lasów i egzekwowaniem prawa ochrony środowiska, co powoduje ograniczenia w przekształcaniu lasów Amazonii w pastwiska lub pola uprawne. Zakres, w jakim rząd traktuje wysiłki na rzecz ochrony środowiska, powstrzymując wylesianie i degradację oraz chroniąc prawa społeczności tubylczych, będzie miał znaczący wpływ na zdrowie Amazonki i jej globalne znaczenie ekologiczne.

Brazylia, przygotowując się do organizacji 30. Konferencji Stron (COP30), która planowana jest w Belém pod koniec 2025 r., powinna, jak wskazują autorzy raportu, nadal dokonywać właściwych wyborów w celu zrównoważonego rozwoju regionu Amazonii.