English
Łódź staje w obliczu zmian klimatycznych – wyzwań, które nie są już tylko odległą prognozą, lecz codzienną rzeczywistością kształtującą życie mieszkańców. Od renaturyzacji miejskich rzek, przez tworzenie parków leśnych, aż po edukację klimatyczną w łódzkich szkołach – miasto stara się przeciwdziałać skutkom narastających problemów. Jakie działania muszą zostać podjęte, aby skutecznie zminimalizować zagrożenia? Które z łódzkich inicjatyw mogą stać się wzorem do naśladowania dla innych? W naszym wywiadzie z przedstawicielką władz miasta szukamy odpowiedzi na te pytania, odkrywając, jakie kroki pozwolą uczynić Łódź bardziej odporną na kaprysy zmieniającego się klimatu.
Agnieszka Hobot: Łódź, jak każde rozwijające się miasto, stoi przed wyzwaniami związanymi z gwałtownymi zmianami klimatycznymi. W Pani opinii, które z tych wyzwań stanowią największe zagrożenie dla miasta i jego mieszkańców? Jakie działania powinny zostać wdrożone w pierwszej kolejności, aby skutecznie im przeciwdziałać?
Anna Wierzbicka: Sądzę, że obecnie wszystkie inwestycje dotykające problematyki zmian klimatu i niwelowania ich negatywnych skutków zyskują miano priorytetowych. W Łodzi staramy się działać wielotorowo, reagując także na apele mieszkańców. Wynikiem rosnącej wśród Łodzian potrzeby zwiększania terenów rekreacyjnych, szczególnie w dzielnicach mieszkaniowych, jest na przykład zadanie polegające na tworzeniu tzw. parków leśnych. Powstają one tam, gdzie coraz silniej odczuwalna jest presja budowlana, a ilość zieleni urządzonej wciąż jest niewystarczająca.
Wszystkie objęte granicami nowych parków tereny stanowią bardzo ważny w strukturze miasta zasób zieleni niskiej i wysokiej, dostarczającej nam codziennie szeregu usług ekosystemowych, zaczynając od retencji wód opadowych, kończąc na pochłanianiu CO2 i wytwarzaniu tlenu, nie mówiąc już o bioróżnorodności i zapewnianiu korytarzy ekologicznych. Pierwsze parki leśne powstały w 2021 roku, do tej pory stworzyliśmy ich już 21.
Potężnym wyzwaniem dla Łodzi są działania renaturyzacyjne rzek. Mało kto wie, że pod ziemią płynie u nas ponad 20 cieków wodnych. Punktem wyjścia był projekt dotyczący rzeki Lamus, na który dostaliśmy finansowanie z Parlamentu Europejskiego. Obejmuje on nie tylko odkrycie rzeki w obrębie parku Kilińskiego (okolice ulicy Kilińskiego i Tymienieckiego) oraz stworzenie atrakcyjnego miejsca wypoczynku, ale bardzo cenny jest tu aspekt środowiskowy, związany z retencją. Błękitno-zielone korytarze w obrębie miasta to konieczność w związku z postępującymi zmianami klimatycznymi.
A.H.: Adaptacja do zmian klimatu to proces wymagający zarówno strategii, jak i konkretnych działań. Jakie inicjatywy podjęto w Łodzi w ostatnich latach, aby zwiększyć odporność miasta na ekstremalne zjawiska pogodowe i inne skutki zmian klimatycznych? Czy są jakieś projekty, które mogą posłużyć za wzór dla innych miast?
A.W.: W Łodzi staramy się do problemu zmian klimatycznych podchodzić kompleksowo – tylko wtedy przyniesie ono efekt. Inwestycje muszą być uzupełniane edukacją klimatyczną, by mieszkańcy rozumieli, dlaczego działamy w takich, a nie innych obszarach. W 2022 roku rozpoczęliśmy program Łódzkie Szkoły dla Klimatu. Jest to inicjatywa samorządu, która wyprzedza standardowe programy nauczania. Uczniowie nie uczestniczą w typowych lekcjach, tylko przeprowadzają praktyczne eksperymenty w obszarze ekologii – ograniczają zużycie prądu, wody, testują zalety zjadania mniejszej ilości mięsa czy częstszego korzystania z komunikacji miejskiej.
W eksperymenty te angażują się także nauczyciele i rodziny uczniów. Obecnie zrealizowaliśmy drugą edycję programu, ale naszą ambicją jest, by objąć nim wszystkie miejskie placówki. Dotychczas w eksperymencie wzięło udział ponad 200 uczniów i ich rodziny. Po pierwszej edycji programu miasto Łódź dostało zaproszenie na Światowy Kongres Edukacji Ekologicznej WEEC w Abu Dhabi (styczeń 2024). Na tę okazję łódzki Opus Film przygotował, wspólnie z uczestnikami, specjalny film promujący postawy ekologiczne i jednocześnie zachęcający każdego do włączenia się w eksperyment. Projekt promowany był także podczas konferencji Empowering Cities. The climate neutral and smart cities mission in action w Walencji oraz otrzymał wyróżnienie podczas tegorocznej gali Innowacyjny Samorząd.
Aspekt edukacyjny poszerzamy ostatnio – jako miasto przemysłu tekstylnego – także o wątek odpowiedzialnej mody, realizując w szkołach warsztaty z tego zakresu. Nadmierny konsumpcjonizm to także zmora dzisiejszych czasów – chcemy uwrażliwić młodzież, że ubrania nie są jednorazowe, nie warto ślepo podążać za najnowszymi modelami, które za chwilę wylądują w śmieciach. Zdrowiej kreować własny styl i kupować z głową przedmioty jakościowo dobre i potrzebne.
A.H.: Zmiany klimatyczne mają wpływ na wiele aspektów życia miejskiego – od funkcjonowania infrastruktury po zdrowie publiczne. W jakich obszarach Łódź jest najbardziej narażona na skutki zmian klimatu? Jakie strategie adaptacyjne są obecnie realizowane, aby chronić te wrażliwe sektory?
A.W.: Miejska wyspa ciepła to na pewno zjawisko charakterystyczne dla dużych miast, w tym Łodzi. Zabetonowane przestrzenie, zwłaszcza w okresach letnich, szybko się nagrzewają i potem uwalniają to ciepło, zwiększając stres cieplny mieszkańców. Szczególnym wyzwaniem, na którym skupia się Łódź, jest wprowadzanie zieleni w historycznym centrum miasta, aby przeciwdziałać zmianom klimatycznym, niwelować zjawisko miejskiej wyspy ciepła i zwiększyć retencję wody, przy jednoczesnej poprawie jakości życia mieszkańców.
Dlatego przede wszystkim rozszczelniamy powierzchnie łódzkich placów, w co chętnie włącza się również biznes. Ideą projektu odbetonowania chociażby placu WOŚP, przy udziale aż sześciorga przedsiębiorców, było maksymalne zazielenienie przestrzeni i zachowanie funkcjonalności placu. Płyty betonowe zastąpione zostały tu kompozycjami wysp zieleni, wzbogaconymi o elementy małej architektury, by zwiększyć poziom użytkowania miejsca przez mieszkańców. Za nadanie nowego kształtu temu fragmentowi miasta, Łódź została wyróżniona w czwartej edycji (2023) konkursu Miasto z Klimatem. W ostatnim czasie odbetonowany został również Plac Wolności i pasaż Schillera, a metamorfoza czeka m.in ważną dla Łodzian i mocno niewykorzystaną obecnie przestrzeń placu Dąbrowskiego.
A.H.: MPA to fundament działań na rzecz przystosowania miast do zmieniających się warunków klimatycznych. Jakie priorytety zostały przyjęte w Łodzi w ramach realizacji MPA? Czy są one odpowiedzią na konkretne potrzeby miasta i jego mieszkańców?
A.W.: Miasto jest świadome tego, jak duże znaczenie ma adaptacja do zmian klimatu. Co, oczywiście poza podstawami prawnymi, stanowiło jedną z przyczyn uchwalenia w październiku br. przez Radę Miejską w Łodzi Miejskiego Planu Adaptacji do zmian klimatu. Jego przyjęcie poprzedziła prawie roczna praca nad dokumentem. Ten czas był niezbędny na dokonanie należytej diagnozy problemów Łodzi wynikających ze zmian klimatu, a także by móc wypracować sposoby i działania ukierunkowane na zmniejszenie podatności miasta na ekstremalne zjawiska meteorologiczne.
A tym samym zwiększyć jego zdolności adaptacyjne, poprzez dobór właściwych działań. W Łodzi najbardziej wrażliwe sektory, dla których zaplanowano działania MPA, stanowiące jednocześnie odpowiedzi na potrzeby miasta i jego mieszkańców, to: zdrowie publiczne, gospodarka wodna, transport i zabudowa mieszkaniowa o wysokiej intensywności. Z resztą sektor budynków odpowiada za aż 56 proc. emisji w mieście. Zostały one wskazane w opracowaniu jako czynniki powodujące wysoką wrażliwość i podatność na zmiany klimatu.
A.H.: Realizacja planów adaptacyjnych często wiąże się z licznymi wyzwaniami – od koordynacji działań między różnymi instytucjami, po trudności w pozyskaniu funduszy. Jakie przeszkody napotykacie Państwo w Łodzi podczas wdrażania opracowania MPA?
A.W.: Pamiętać trzeba, iż wdrażanie Planu Adaptacji jest procesem wymagającym zaangażowania wielu podmiotów zarządzających miastem oraz tych działających w Mieście. Czasami wywołuje to trudności w koordynacji działań. Dlatego, aby móc skutecznie wdrażać MPA, być może trzeba będzie dostosować niektóre procedury istniejących już mechanizmów i obowiązujących rozwiązań do wymogów implementacyjnych Miejskiego Planu Adaptacji.
Istotną rolę pełnią w tym wszystkim przepisy prawa, które nie są idealne, ale jak wiemy trwają obecnie prace m.in. nad ustawą o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw oraz aktualizacją Krajowego planu na rzecz energii i klimatu na lata 2021-2030, co może ułatwić miastom realizację ich zadań. Oczywiście nie należy zapominać również o kosztach, które są podstawową barierą. Takie programy jak FENiKS czy fundusze z KPO będą kluczowe w kolejnych kilku latach dla skutecznej realizacji naszych planów.
A.H.: Plany adaptacyjne wymagają ciągłego doskonalenia i rozwoju. Jakie działania są przewidziane w Łodzi na najbliższe lata w zakresie adaptacji do zmian klimatycznych? Czy możemy spodziewać się nowych projektów, innowacyjnych rozwiązań lub kluczowych zmian legislacyjnych, które wesprą te działania?
A.W.: Łódź będzie podejmowała się realizacji działań prowadzących m.in. do redukcji śladu wodnego, rozwoju zielono-błękitnej infrastruktury, poprawy stopnia przewietrzania oraz działań podnoszących komfort i bezpieczeństwo mieszkańców, szczególnie grup wrażliwych.
Ponadto podejmujemy działania mitygujące, które są w dużym stopniu związane z adaptacyjnością. Z jednej strony ograniczają emisyjność, a z drugiej sprzyjają budowie przyjaznego klimatu wewnątrz budynków, tym samym podnosząc ich odporność na zjawiska naturalne. Z kolei redukcja CO2 powinna postępować równolegle z podnoszeniem zdolności pochłaniania tych gazów. Jedynym na to sposobem jest kształtowanie systemu zieleni z uwzględnieniem stref najbardziej wrażliwych i najbardziej wrażliwych grup mieszkańców.
Wobec tego w Łodzi w najbliższych latach będziemy realizować projekt renaturyzacji części przebiegających na terenie miasta rzek. Będzie on uzupełniany realizacją strategii zazieleniania, m.in. poprzez działania z zakresu rewaloryzacji parków i zieleńców, tworzenie nowych form zieleni czy przez wdrażanie rozwiązań poprawiających retencję i infiltrację wody. Będą również kontynuowane działania związane z odnawialnymi źródłami energii – planujemy budowę miejskiej farmy fotowoltaicznej na powierzchni ok. 40ha. Nie należy też zapominać o działaniach z zakresu edukacji klimatycznej, często stanowiących wsparcie i uzupełnienie działań wymienionych powyżej.
A.H.: Zarządzanie miastem w dobie zmian klimatycznych wymaga nowoczesnego i dalekowzrocznego podejścia. W Pani opinii, jakie kierunki powinna obrać polityka planowania miejskiego w Łodzi, aby skutecznie reagować na wyzwania klimatyczne? Jakie zmiany w sposobie zarządzania mogłyby przynieść największe korzyści dla miasta i jego mieszkańców?
A.W.: Zasadniczo jesteśmy, jako Łódź, w tej komfortowej sytuacji, że szereg zmian już wdrożono i będziemy raczej mówić o ich ewaluacji i modyfikacji w przyszłości, niż o potrzebie podjęcia określonych działań. W pierwszej kolejności najważniejsza jest struktura odpowiedzialna za planowanie działań miasta w kontekście zmian klimatu. W 2019 r. Prezydent Hanna Zdanowska powołała Departament Ekologii i Klimatu, w skład którego wchodzi Wydział Kształtowania Środowiska, ale też klasyczny Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa odpowiedzialny za stricte administracyjną stronę zarządzania środowiskiem, Biuro Energii i Jakości Powietrza odpowiedzialne za szeroko pojętą transformację energetyczną oraz Zarząd Zieleni Miejskiej, jako odrębna jednostka zajmująca się bieżącym utrzymaniem przestrzeni zieleni.
Druga najistotniejsza podstawa to konkretna strategia. To daje nam Łódzki Pakiet Klimatyczny, w tym nie tylko Program Ochrony Środowiska czy MPA, ale też wyliczenie śladu węglowego, SECAP i Strategia Zazieleniania. To dokumenty wytyczające konkretne kierunki działania i inicjatywy, które musimy podjąć. Oczywiście to wszystko nie może dziać się bez udziału mieszkańców, jeśli finalnie ma przynosić im korzyści. Dlatego o wiele rzeczy, od kwestii strategicznych przez jednostkowe rozwiązania, pytamy o opinię mieszkańców w konsultacjach, a w celu dokonania pogłębionej analizy opinii publicznej zrealizowaliśmy Panel Obywatelski, który dał nam szczegółową wiedzę odnośnie do oczekiwań Łodzian w kontekście zmian klimatu.
