Komu opłaca się adaptacja do zmiany klimatu?

Gdyby ziściły się najczarniejsze scenariusze dalszego wzrostu poziomu gazów cieplarnianych, do 2100 r. globalna gospodarka może skurczyć się o nawet 24 proc. – ostrzegają naukowcy z Uniwersytetu w Cambridge. Klęska w walce z rosnącymi temperaturami odciśnie swoje piętno na wszystkich regionach świata, ale Bliski Wschód i Afryka mają najwięcej do stracenia. Z drugiej strony, to właśnie tutaj skuteczna adaptacja do zmiany klimatu może zaowocować najwyższym wzrostem PKB per capita.

Rosnące temperatury, topniejące zyski

Opublikowane w czerwcu br. wyniki badania naukowców z Uniwersytetu w Cambridge pokazują makroekonomiczne skutki różnych klimatycznych scenariuszy dla 174 krajów świata. Opierają się one na kalkulacjach przeprowadzonych pięć lat wcześniej w ramach studium zrealizowanego na potrzeby Międzynarodowego Funduszu Monetarnego (IMF). Głównym celem jest próba ilościowego oszacowania wpływu, jaki pasywność bądź aktywna adaptacja do zmiany klimatu będą miały na rozwój gospodarczy w poszczególnych regionach świata.

Rosnące temperatury, zmiany w intensywności opadów i coraz częściej występujące ekstrema pogodowe są dla globalnej ekonomii poważnym wyzwaniem. Nie wszędzie jednak skala ich oddziaływania jest taka sama. Geograficzna lokalizacja oraz poziom zamożności kraju wydają się mieć kluczowe znaczenie dla długoterminowych konsekwencji zmiany klimatu. Badacze z Cambridge postanowili rozwinąć wcześniejsze analizy IMF o wpływ różnych działań mitygacyjnych i adaptacyjnych oraz fluktuacji meteorologicznych.

Wyniki nie są niespodzianką. Dalsza redukcja emisji gazów cieplarnianych w połączeniu z wielokierunkową adaptacją do zmiany klimatu są kluczowe dla zapewnienia dobrobytu gospodarczego przyszłym pokoleniom. W szczególny sposób zależność tą odczują jednak kraje o niższych dochodach i leżące w cieplejszym klimacie.

Możliwe scenariusze klimatyczne

Międzyrządowy Zespół ds. Zmiany Klimatu (IPCC) przygotował szereg scenariuszy dalszego rozwoju sytuacji na Ziemi w zależności od poziomu koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze. Na potrzeby analiz przyjęto cztery różniące się istotnie warianty – od RCP 2.6, który odpowiada najniższemu możliwemu poziomowi emisji, po czarny scenariusz RCP 8.5, przewidujący drastyczne zwiększenie ilości gazów cieplarnianych w atmosferze. Jednocześnie przyporządkowano im pięć możliwych ścieżek społeczno-gospodarczego rozwoju, które obejmują takie aspekty jak populacja, poziom edukacji, urbanizacja oraz wzrost ekonomiczny.

Skuteczne ograniczenie emisji w zgodzie z przyjętymi w Paryżu postanowieniami to oczywiście optymalny scenariusz dla całego świata. Niestety, naukowcy wskazują, że współczesna polityka w wielu krajach nie odpowiada obranym celom emisyjnym, co może drastycznie przyspieszyć ocieplanie się klimatu. Jako szczególnie niebezpieczne wymienia się dwa scenariusze: dalszy wzrost wykorzystania paliw kopalnych oraz odwrócenie proekologicznych strategii krajowych wskutek nacisków politycznych.

Ciągłe i długofalowe ocieplanie się klimatu ponad historyczną średnią skutkuje obniżeniem wzrostu gospodarczego, co wynika jednoznacznie z analizy IMF. Jeśli nie uda nam się ograniczyć emisji gazów cieplarnianych i globalna temperatura w skali roku rosnąć będzie o 0,04°C, światowy PKB per capita w 2100 r. obniży się o 7 do 13 proc. w stosunku do scenariusza, w którym temperatury rosłyby według trendów zaobserwowanych w latach 1960-2014. Jeśli jednak udałoby się zrealizować postanowienia Porozumienia paryskiego i ograniczyć wzrost temperatury do 0,01°C w skali roku, strata ekonomiczna wyniosłaby zaledwie 1 proc.

Powolna adaptacja do zmiany klimatu będzie kosztowna

Spowolnienie wzrostu gospodarczego, w zależności od specyficznych dla każdego kraju prognoz klimatycznych i wysiłków adaptacyjnych, osiągnie na początku XXII w. bardzo różne wartości. W skali globalnej najbardziej optymistyczny scenariusz przewiduje spadek PKB per capita o 1 proc., podczas gdy wysoka emisja w połączeniu z brakiem adaptacji do zmiany klimatu mają obniżyć je aż o 24 proc.

Dużą, bo aż 14-procentową stratę przewiduje też scenariusz, w którym pogoda stanie się zmienna i nieprzewidywalna. Zdaniem ekspertów z IMF stabilnie rosnące temperatury na świecie to nie jedyny element ekonomicznego ryzyka klimatycznego. Anomalia w postaci fal upałów i mrozów, suszy i powodzi, a także innych naturalnych katastrof może obniżyć zyski w większości sektorów gospodarczych, zwłaszcza w rolnictwie, budownictwie i handlu.

W krajach o gorącym klimacie i niskim poziomie dochodów straty PKB per capita mogą być o 30-60 proc. większe od średniej globalnej. W przypadku zwiększenia wykorzystania paliw kopalnych będą one odczuwalne już w 2050 r. i wyniosą od -6,3 proc. dla Tunezji po -9,6 proc. dla Omanu i Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Gdyby adaptacja do zmiany klimatu wyraźnie przyspieszyła, straty w PKB per capita mogłyby wynieść ok. -0,4 proc.

W krajach o chłodnym klimacie, do których należy i Polska, straty PKB z powodu globalnego ocieplenia będą o ok. 40 proc. mniejsze od średniej globalnej, ale nie można ich ignorować. Nad Wisłą strata gospodarcza w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2103 r. ma wynieść -0,14 proc. w przypadku najkorzystniejszego scenariusza klimatycznego oraz -18,97 proc. w razie rozwoju najczarniejszej z prognoz.

Bliski Wschód i Afryka mają najwięcej do zyskania

Spoglądając na rzeczywistość z bardziej optymistycznej strony, szybka i skuteczna adaptacja do zmiany klimatu może przynieść w niektórych regionach świata bardzo wymierne korzyści ekonomiczne. W pozytywnym scenariuszu zasadniczego ograniczenia stężenia emisji gazów cieplarnianych w atmosferze (RCP 2.6), przy jednoczesnym podjęciu działań adaptacyjnych, kraje Bliskiego Wschodu i Afryki mogą oczekiwać wzrostu gospodarczego już w 2050 r. (na średnim poziomie ok. 0,3 proc.).

Szczegółowa makroekonomiczna analiza sytuacji poszczególnych krajów na początku XXII w. również daje nadzieje. W optymistycznym scenariuszu klimatycznym w 2103 r. Afganistan, Salwador, Gwatemala, Libia i Tunezja mogą liczyć na wzrost PKB per capita o ponad 1 proc. W Jemenie, Ugandzie, Trinidad i Tobago, Togo, Sudanie, Katarze, Namibii czy Somalii wzrost PKB prawdopodobnie przekroczyłby 0,6 proc. W Europie na bardziej ekologicznej przyszłości skorzystają pod względem gospodarczym głównie Hiszpania, Słowenia, Bośnia i Hercegowina, Włochy oraz Chorwacja. Warto podkreślić, że w przypadku większych gospodarek różnica nawet kilkunastu dziesiątych PKB przekłada się na zyski liczone w miliardach dolarów.

W konkluzjach z badania naukowcy z Cambridge podkreślają, że odpowiednio prężnie wprowadzana adaptacja do zmiany klimatu wydaje się efektywnym sposobem na ograniczenie jej kosztów ekonomicznych. Jednocześnie podkreślają, że nawet najbardziej ambitne działania adaptacyjne nie zdołają całkowicie zneutralizować wpływu globalnego ocieplenia na gospodarkę. Tym samym nawołują do wzmocnienia i przyspieszenia międzynarodowych wysiłków mitygacyjnych, zwłaszcza w kontekście aktywniejszego ograniczania emisji gazów cieplarnianych.