Lakes connect jest realizowany w ramach programu Interreg Baltic Sea Region. To mały projekt odpowiadający na duże wyzwanie, jakim jest ochrona jezior intensywnie wykorzystywanych turystycznie. Jego celem jest nawiązanie współpracy między różnymi organizacjami działającymi w zakresie poprawy jakości wód jeziornych w regionach turystycznych. Lakesconnect łączy przedstawicieli nauki, organizacji pozarządowych i władz na różnych szczeblach zarządzania z trzech krajów nadbałtyckich: Polski, Litwy i Łotwy.
Ważnym celem projektu jest stworzenie sieci komunikacji pomiędzy jednostkami zainteresowanymi rozwiązaniami ograniczającymi wpływ turystyki na jakość wód śródlądowych, a opartymi na wiedzy naukowej. Kluczowym zadaniem jest budowanie zaufania między różnymi organizacjami w celu podniesienia świadomości społecznej na temat zanieczyszczenia jezior. W ramach projektu jednostki badawcze przeprowadzą pilotażowe badania jakości wód wybranych zbiorników wodnych oraz wstępną inwentaryzację źródeł zanieczyszczeń. Planowana jest też organizacja cyklu spotkań i szkoleń, które umożliwią synergię wiedzy naukowej z wiedzą o rzeczywistych problemach lokalnych społeczności.
Kim jesteśmy?
W projekcie Lakes connect bierze udział pięciu partnerów. Wiodącym przedstawicielem Polski jest Centrum Nauk Biologiczno-Chemicznych Uniwersytetu Warszawskiego (CNBCh UW), którego misją jest wspieranie transferu wiedzy i technologii m.in. do gospodarki. CNBCh UW jest reprezentowany przez dwa zespoły: Analityczne Centrum Eksperckie (ACE) oraz Zakład Hydrobiologii (Wydział Biologii). Pierwsze z nich dysponuje zaawansowanymi technikami pomiarowymi mającymi zastosowanie w badaniach procesów zachodzących zarówno w organizmach żywych, jak i w próbach o różnej charakterystyce, w tym środowiskowych czy klinicznych. Doświadczenie w prowadzeniu badań naukowych z zakresu analityki chemicznej jest widoczne w dużym dorobku publikacyjnym, który świadczy również o upowszechnieniu wyników prac. Zakład Hydrobiologii, wśród różnorodnej problematyki badawczej, ma doświadczenie w monitoringu jakości wód oraz rekultywacji jezior.
Partner łotewski – Łotewski Instytut Ekologii Wodnej – to instytut zajmujący się badaniami podstawowymi i stosowanymi w zakresie ekologii i problemów środowiskowych w ekosystemach Morza Bałtyckiego i słodkowodnych. Dysponuje szeroką wiedzą specjalistyczną, w tym w zakresie monitorowania środowiska morskiego, sezonowych cykli słonowodnego planktonu i zbiorowisk bentosowych, gatunków inwazyjnych, ekotoksykologii teledetekcyjnej, zanieczyszczeń (m.in. mikroplastiku).
Litewski partner – Izba Handlowa, Przemysłowa i Rzemieślnicza w Telszach – jest instytucją odpowiedzialną za podnoszenie świadomości decydentów w kontekście zanieczyszczeń środowiska. Pracownicy Izby mają wiedzę i doświadczenie w zakresie zanieczyszczenia mikroplastikiem i wykorzystywania potencjału zdobytego podczas realizacji projektu Interreg Baltic Sea Region Fanplesstic-Sea. Izba Handlowa z Litwy ma dobrze rozwiniętą sieć współpracy z przedsiębiorstwami, instytucjami rządowymi, edukacyjnymi i organizacjami pozarządowymi.
W projekcie Lakes connect biorą także udział dwie jednostki reprezentujące władze lokalne, które stanowią również grupę docelową: Fundacja Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich (Polska) i Gmina Gulbene (Łotwa). Fundacja jest organizacją pozarządową działającą w imieniu i na rzecz społeczności lokalnych. Zrzesza 23 miasta i gminy z regionu. Gmina Gulbene leży w północno-wschodniej części Łotwy i obejmuje swoim zasięgiem 13 wsi oraz terytorium administracyjne miasta Gulbene. Zadania władz lokalnych to przede wszystkim współpraca z naukowcami w zakresie zanieczyszczenia jezior, identyfikacja bieżących problemów w dziedzinie zanieczyszczenia wód, wymiana dobrych praktyk między krajami w zakresie współpracy władz lokalnych ze środowiskiem naukowym i dzielenie się wiedzą.
Projekt Lakes connect wspierany jest przez organizacje stowarzyszone, którymi są głównie przedstawiciele władz lokalnych i krajowych, włączając w to gminę regionu Telsze na Litwie oraz Agencję Gminy Gulbene „Centrum Turystyki i Dziedzictwa Kulturowego Gulbene” na Łotwie, Urząd Miasta i Gminy Mikołajki oraz Ministerstwo Klimatu i Środowiska w Polsce.
Międzynarodowe znaczenie projektu Lakes connect
Większość jezior zlokalizowanych na terenie Polski, Litwy i Łotwy (w tym te wybrane do badań w ramach projektu Lakes connect) jest pochodzenia polodowcowego i znajduje się w podobnej lokalizacji geofizycznej, w pobliżu Morza Bałtyckiego. Jeziora te charakteryzują zbliżone walory rekreacyjne, zatem poddawane są podobnej presji środowiskowej ze strony ludzi. Indywidualne podmioty w poszczególnych krajach, na skutek braku dostatecznej wiedzy i dostępności systemowych rozwiązań, nie są w stanie wywrzeć presji wystarczającej do wdrożenia zarządzania turystyką w sposób przyjazny dla środowiska.
Ze względu na różnice w funkcjonowaniu i charakterze współpracy między instytucjami badawczymi i władzami lokalnymi w poszczególnych krajach, w tym także w identyfikacji zanieczyszczenia jezior mikroplastikiem i pochodnymi szeroko rozumianej turystyki, współpraca międzynarodowa i wymiana doświadczeń są tak cenne. Wspólne działania w ramach tego projektu zapewnią możliwość uczenia się od innych regionów doświadczających podobnych wyzwań. Zapobiegnie to dublowaniu wysiłków i zoptymalizuje koszty, a także jest niezbędne do sprostania wspólnym problemom i podniesienia poziomu zarządzania wodami jezior w regionach turystycznych. Zidentyfikowane problemy w podnoszeniu świadomości, m.in. na temat zanieczyszczenia jezior mikroplastikiem, mogą być również przydatne dla innych krajów europejskich o podobnej charakterystyce jezior, na przykład Finlandii.
Zrównoważone zasoby wodne
Lakes connect realizowany jest w ramach priorytetowych działań na rzecz zrównoważonych wód, czyli wspiera prace nakierowane na poprawę stanu zasobów w regionie i bardziej zrównoważone zarządzanie nimi. Projekt angażuje władze i społeczności lokalne do wprowadzenia dobrych praktyk w celu zapobiegania emisji substancji niebezpiecznych do wody oraz poszukuje rozwiązań mających chronić jeziora.
Podział ról
W projekcie Lakes connect funkcjonują zespoły, którym przypisane są konkretne role i zadania do wykonania.
- Pierwszą grupą są władze lokalne z krajów partnerskich oraz innych krajów znad Morza Bałtyckiego, które zapewniają zaangażowanie władz we współpracę lokalną i międzynarodową oraz wymianę doświadczeń.
- Drugą grupą są organizacje pozarządowe, które funkcjonują w pobliżu jezior z regionu Morza Bałtyckiego. Ich rolą jest dzielenie się informacjami na temat współpracy z innymi jednostkami w celu wdrożenia planów związanych z ochroną jezior.
- Trzecią grupą są jednostki szkolnictwa wyższego i instytucje badawcze z różnych krajów basenu Bałtyku. Ich rolą jest dzielenie się informacjami na temat możliwości współpracy z sektorem publicznym oraz władzami w celu wykorzystania wyników badań do wspomagania ochrony przyrody i podnoszenia świadomości na temat ochrony środowiska wodnego.
- Ostatnią grupą są krajowe organy władzy publicznej, np. Ministerstwo Klimatu i Środowiska, których rolą jest wymiana doświadczeń i wiedzy w zakresie zarządzania ochroną środowiska w skali kraju.
Cele projektu
Projekt Lakes connect realizuje kilka celów, z których najważniejsze to:
1. Stworzenie modelu ponadnarodowej współpracy między władzami lokalnymi w celu poprawy stopnia ochrony jezior. W trakcie realizacji projektu analizowany będzie problem zanieczyszczenia jezior przez turystów (również mikroplastikiem) i wpływu turystyki na ich stan. Planujemy zachęcić władze lokalne z krajów partnerskich do dzielenia się doświadczeniem i do podjęcia działań ukierunkowanych na wypracowanie modelu współpracy samorządów z różnych krajów w celu ochrony jezior. Jednym z działań podjętych w tym zakresie była konferencja zorganizowana przez Fundację Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich pt. „Wpływ różnego typu zanieczyszczeń na czystość jezior” (27 lutego br. w Ekomarinie w Giżycku). Wzięli w niej udział przedstawiciele lokalnych władz samorządowych oraz środowisk badawczych.
2. Stworzenie centrum komunikacyjnego dla jednostek zainteresowanych ochroną jezior. W ramach działania przewidziano stworzenie platformy dyskusyjnej, wymianę myśli politycznych w celu rozwiązania problemu zanieczyszczenia wód mikroplastikiem, a także uczestnictwo w konferencjach i wydarzeniach medialnych. Krajowe i regionalne platformy komunikacyjne dla interesariuszy zostaną połączone, bazując na międzynarodowym modelu współpracy. Jedną z najważniejszych aktywności w ramach tych działań jest stworzenie publicznej bazy danych potencjalnych interesariuszy projektu ze wszystkich krajów partnerskich, koordynowane przez Izbę Handlową, Przemysłową i Rzemieślniczą w Telszach. Interaktywna mapa interesariuszy dostępna będzie jako nakładka na mapy Google z instrukcją obsługi w postaci filmu na platformie YouTube.
Na zakończenie projektu Lakes connect planujemy konferencję podsumowującą osiągnięcia, w której udział wezmą partnerzy projektu, organizacje stowarzyszone i przedstawiciele grup docelowych.
3. Podnoszenie wiedzy i świadomości na temat zanieczyszczenia jezior. Różne grupy docelowe będą angażowane w jego realizację poprzez szereg działań, takich jak imprezy plenerowe z warsztatami tematycznymi, wspólny pobór prób wody w terenie, webinaria online, kampanie informacyjne, instalacje plakatów i dystrybucja materiałów wizualnych i tekstowych. Do komunikacji i udostępniania informacji o projekcie Lakes connect w Polsce i krajach partnerskich wykorzystamy stronę internetową oraz media społecznościowe. Celem tych działań jest zwiększenie widoczności i znaczenia projektu dla wybranych grup docelowych, a także edukacja.
Przykładem były zajęcia przeprowadzone w lutym br. dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego Chocimska w Warszawie oraz dla uczniów Ogre State Gymnasium i studentów programu Erasmus+ z Hiszpanii, którzy w marcu br. odwiedzili Łotewski Instytut Ekologii Wodnej, aby zapoznać się z pracą Działu Monitoringu Morskiego.
4. Pilotażowe badania wpływu turystyki na zanieczyszczenie wód jeziornych. W ramach realizacji tego celu planowany jest bezpośredni pobór próbek wody z wybranych jezior w Polsce, na Łotwie i Litwie. Analizowana będzie obecność cząstek mikroplastiku w wodzie oraz w osadach przybrzeżnych i najgłębszych miejscach w danym jeziorze, a także zawartość azotu i fosforu. Pobieranie próbek będzie odbywać się trzykrotnie: przed sezonem letnim, latem i jesienią, po zakończeniu sezonu turystycznego. Badania pilotażowe prowadzą Uniwersytet Warszawski oraz Gmina Gulbene i Łotewski Instytut Ekologii Wodnej, a Izba Handlu, Przemysłu i Rzemiosła w Telszach oraz Fundacja Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich towarzyszą partnerom w powyższych działaniach.
Wyniki zostaną skorelowane z danymi dotyczącymi ruchu turystycznego oddziałującego na jezioro, np. intensywności przyjazdów na dany obszar. W oparciu o wyniki badań i międzynarodową wymianę doświadczeń zostaną opracowane zalecenia dotyczące poprawy jakości wody w jeziorach, obejmujące edukację, turystykę i prawo. W efekcie powstaną zielone koncepcje dla gmin w zakresie ochrony jezior, których celem jest identyfikacja problemu zanieczyszczenia i zarządzanie nim we współpracy z różnymi instytucjami. Celem jest również rozwój współpracy między naukowcami a rządem, przepływ informacji o zanieczyszczeniu jezior oraz rozwijanie innowacyjnych metod ich ochrony.
Odbyła się już pierwsza tura pobierania próbek z wytypowanych jezior. Dla Łotwy są to jeziora Galgauskas (kontrolne), Stāmerienes, i Pinteļa. dla Litwy – Germantas (kontrolne), Lukstas i Mastis, a dla Polski – Krzywa Kuta (kontrolne), Łabap oraz Jagodne.
5. Wymiana wiedzy i doświadczeń w zakresie wpływu turystyki na zanieczyszczenie jezior. Aby podnieść poziom świadomości o tym, jaką rolę odgrywa współpraca w rozwiązywaniu problemów zanieczyszczenia jezior, odbędzie się system szkoleń łączących naukowców i władze lokalne. Szkolenia będą promowane w ramach istniejących sieci kontaktów zainteresowanych oraz na stronach internetowych jednostek badawczych, władz lokalnych, a także na stronie projektu Lakes connect oraz w mediach społecznościowych. Wprowadzimy również współpracę transgraniczną, umożliwiającą wymianę wiedzy i rozwiązań między krajami bałtyckimi.
Program szkoleniowy dla naukowców i władz lokalnych będzie skupiał się na aktualnych wyzwaniach stojących przed regionem i umożliwi szybką reakcję na nagłe problemy. Dzięki temu naukowcy i władze lokalne będą lepiej przygotowane do współpracy.
W pierwszym okresie realizacji projektu Lakes connect przeprowadzono wiele z planowanych aktywności. Między innymi odbyła się pierwsza tura badań pilotażowych, dokonano przeglądu zielonych koncepcji funkcjonujących w kontekście ochrony jezior w krajach partnerskich oraz opracowano ich podsumowanie. Odbyły się też liczne spotkania partnerów, również z grupami docelowymi. Nawiązaliśmy współpracę z EUSBR PA Tourist (Strategia Unii Europejskiej dla obszaru polityki Regionu Morza Bałtyckiego w dziedzinie turystyki) o zbliżonych do naszych celach działań.
Projekt Lakes connect jest współfinansowany ze środków Programu Interreg Region Morza Bałtyckiego 2021 – 2027 (Priorytet 2. Społeczeństwa rozważnie korzystające z wody, nr projektu #S008). Naszą aktywność można śledzić na stronie internetowej programu Interreg Batic Sea Region Lakes connect.
Zespół autorski:
Ewa Babkiewicz, Ewa Bulska, Eliza Kurek, Magdalena Michalska-Kacymirow, Edyta Woźniak-Dudzińska
Uniwersytet Warszawski