McMurdo Dry Valleys – antarktyczne pustkowia, na które deszcz nie spadł od milionów lat

W sercu Antarktydy, pośród krainy wiecznego lodu, znajduje się jedno z najbardziej niezwykłych miejsc na naszej planecie – McMurdo Dry Valleys. To rozległe, niemal pozbawione śniegu doliny, które są uznawane za jedne z najbardziej suchych regionów Ziemi. W niektórych miejscach deszcz nie spadł tam od milionów lat, a warunki przypominają bardziej powierzchnię Marsa niż jakiekolwiek miejsce na naszej planecie.

Dlaczego McMurdo Dry Valleys są tak suche?

McMurdo Dry Valleys to jeden z najbardziej suchych obszarów na Ziemi, mimo że znajduje się na Antarktydzie – kontynencie kojarzonym z lodem i śniegiem. Jak to możliwe, że w miejscu otoczonym lodowcami niemal w ogóle nie pada? Odpowiedzią są unikalne warunki atmosferyczne i geograficzne.

Wiatry katabatyczne – naturalne suszenie dolin

Jednym z głównych powodów wyjątkowej suchości McMurdo Dry Valleys są wiatry katabatyczne, które powstają, gdy zimne, gęste powietrze opada z dużych wysokości i pędzi w stronę dolin. Wyobraźmy sobie, że spływa z lodowców w kierunku niżej położonych terenów, podobnie jak woda. Ponieważ jest ono bardzo ciężkie i gęste, może osiągać prędkość nawet 320 km/h – to siła porównywalna do huraganu!

Gdy te ekstremalnie silne wiatry opadają w doliny, działają jak naturalna suszarka – odparowują wilgoć i wysuszają śnieg, zanim jeszcze zdąży osadzić się na ziemi. W efekcie śnieg i lód nie kumulują się w McMurdo Dry Valleys tak, jak na reszcie Antarktydy, pozostawiając ten teren niemal całkowicie suchym.

Cień opadowy – naturalna blokada dla wilgoci

Kolejnym ważnym czynnikiem jest tzw. cień opadowy, który można porównać do ogromnej, naturalnej bariery zatrzymującej opady. W McMurdo Dry Valleys tę barierę tworzą Góry Transantarktyczne, które oddzielają doliny od wilgotnego powietrza znad oceanu.

Zazwyczaj ciepłe i wilgotne powietrze unosi się znad morza, skrapla się i powoduje opady deszczu lub śniegu. Jednak w przypadku McMurdo Dry Valleys zostaje ono zatrzymane przez wysokie góry, a wilgoć opada po stronie zawietrznej (czyli tam, gdzie wiatr już nie ma siły przenieść deszczu dalej). Efekt? Za górami, czyli w dolinach, niemal w ogóle nie pada.

Mniej opadów niż na pustyni Atakama

McMurdo Dry Valleys otrzymują poniżej 100 mm opadów rocznie, czyli mniej niż pustynia Atakama w Chile, która uznawana jest za jedno z najsuchszych miejsc na Ziemi. To tak, jakbyśmy w ciągu całego roku zebrali zaledwie kilka kropel deszczu –niewystarczająco, by powstały kałuże, a co dopiero rzeki, jeziora czy nawet warstwa śniegu.

Wzgórza Friis – najstarsze i najbardziej jałowe miejsce na Ziemi?

W obrębie McMurdo Dry Valleys znajduje się jeszcze bardziej ekstremalny obszar – Wzgórza Friis, które według naukowców mogą być najstarszym i najbardziej jałowym miejscem na Ziemi.

Według badań przeprowadzonych w 2005 r. przez naukowców z Uniwersytetu w Auckland warunki w tym rejonie pozostają stałe od 14 do nawet 20 mln lat. To oznacza, że ten region nie doświadczył żadnych większych zmian klimatycznych od czasu, gdy po Ziemi wędrowały pierwsze ssaki!

Dlaczego Wzgórza Friis są jeszcze bardziej suche niż reszta dolin?

Wzgórza Friis znajdują się w cieniu opadowym Gór Transantarktycznych. Jednak w przeciwieństwie do innych części McMurdo Dry Valleys są położone wyżej, co sprawia, że dociera do nich jeszcze mniej wilgoci.

Dodatkowo wiatry katabatyczne, które wysuszają doliny, w tym miejscu działają jeszcze intensywniej, całkowicie odparowując resztki wilgoci. W efekcie skały i gleba pozostają zupełnie suche, a warunki są tak ekstremalne, że nawet najbardziej odporne formy życia mają trudności z przetrwaniem.

Najstarsze, najbardziej jałowe i najbardziej martwe?

Naukowcy badający próbki gleby pobrane ze Wzgórz Friis odkryli coś zaskakującego – brak jakichkolwiek oznak życia mikrobiologicznego. Na Ziemi, nawet w najbardziej surowych warunkach, w miejscach niemal całkowicie pozbawionych wody, zwykle można znaleźć chociaż bakterie ekstremofilne, które przystosowały się do skrajnej suchości, wysokiego zasolenia czy niskich temperatur. Jednak w próbkach pobranych ze Wzgórz Friis nie wykryto żadnych mikroorganizmów, co czyni ten region jednym z najbardziej niegościnnych miejsc na naszej planecie.

Co ciekawe, w innych częściach McMurdo Dry Valleys życie jednak istnieje. Pod lodową skorupą słonych jezior, w odizolowanych ekosystemach, naukowcy odkryli mikroorganizmy, które przystosowały się do życia bez tlenu i światła. Dzięki unikalnym mechanizmom metabolicznym potrafią one funkcjonować w tamtejszym środowisku.

Wzgórza Friis – zatrzymany czas

Wzgórza Friis to jedno z nielicznych miejsc na świecie, gdzie można stanąć na gruncie, który od milionów lat pozostaje niezmieniony – nietknięty przez czas ani życie. Wzgórza te podważają nasze dotychczasowe wyobrażenia o granicach życia na Ziemi. Ich absolutna jałowość pokazuje, że są miejsca, gdzie nawet najbardziej odporne mikroorganizmy nie przetrwały. To odkrycie ma ogromne znaczenie nie tylko dla badań nad ekstremalnymi środowiskami, ale także dla poszukiwań życia poza naszą planetą. Odkrycie minimalnych potrzeb pozwala lepiej określić, gdzie jeszcze mogą rozwijać się organizmy żywe.