Zaopatrzenie w wodę. Wodociągi w obliczu kryzysu – najnowszy raport NIK

Czy organy władzy publicznej i podmioty dostarczające wodę zapewniają bezpieczeństwo zaopatrzenia na wypadek wystąpienia sytuacji kryzysowych? Takie pytanie zadała sobie Najwyższa Izba Kontroli, definiując cel inspekcji w jednostkach samorządu terytorialnego. NIK objęła kontrolą 10 gmin miejskich i miejsko-wiejskich z pięciu województw: dolnośląskiego, mazowieckiego, podlaskiego, podkarpackiego i zachodniopomorskiego. Jakie wyciągnięto wnioski?

Sytuacje kryzysowe – czego możemy się spodziewać w kwestii dostaw wody?

Do sytuacji kryzysowych należy się przygotować starannie i z wyprzedzeniem. Zniszczenie, skażenie lub unieruchomienie infrastruktury wodociągowej niesie ze sobą szereg zagrożeń dla bezpieczeństwa mieszkańców. Zdarzenia powodziowe czy np. skażenie wody bakterią legionelli świadczą o tym, że w obliczu sytuacji kryzysowej konieczne jest zapewnienie mieszkańcom wody pitnej w inny sposób niż bezpośrednio z kranu. Obecna sytuacja konfliktu zbrojnego w Ukrainie i zniszczenie zapory w Nowej Kachowce pokazują, że i takich ekstremalnych sytuacji możemy się spodziewać i powinniśmy być do nich przygotowani.

Wnioski z raportu NIK

Jakie są zatem najważniejsze ustalenia kontroli NIK w tym zakresie? Cytując raport: w skontrolowanych gminach nie zagwarantowano bezpiecznego zaopatrzenia w wodę na wypadek wystąpienia sytuacji kryzysowych. Nie zidentyfikowano aktualnych potrzeb i nie zaplanowano kompleksowych działań na wypadek zdarzeń mogących w istotny sposób ograniczyć możliwość zaopatrzenia mieszkańców w wodę. Nie zabezpieczono również zasobów niezbędnych do ich realizacji. Zaplanowane działania na wypadek sytuacji kryzysowych w gminach były nieprawidłowe. Zasoby przeznaczone na dostawy nie zawsze były dostępne w sytuacjach kryzysowych, a ich ilość dostosowana do potrzeb.

Najwyższa Izba Kontroli próbuje tłumaczyć brak przygotowania gmin do sytuacji kryzysowych. Jak wskazano w raporcie, jednym z powodów tego stanu był brak regulacji ustawowych określających zasady zabezpieczenia dostaw wody w sytuacjach kryzysowych. Kontrolowane jednostki nie dysponowały aktualnymi i rzetelnymi wyliczeniami ewentualnych potrzeb. W większości przypadków nie posiadały również aktualnych i kompletnych danych o możliwych do wykorzystania zasobach.

Jednostki administracyjne, zgodnie z danymi pozyskanymi podczas kontroli, nie analizowały stanu zabezpieczenia dostaw wody w sytuacjach kryzysowych w gminach. Zapotrzebowanie w m³ według stanu na 31 grudnia 2022 r. przedstawia się następująco:

Źródło: dane NIK na podstawie opinii biegłych, opracowanie własne

Wniosek z kontroli NIK: W żadnej z 10 skontrolowanych gmin nie analizowano stanu zabezpieczenia dostaw wody. Siedem gmin nie dysponowało aktualnymi i kompletnymi danymi o zasobach możliwych do wykorzystania w sytuacjach kryzysowych. Informacje te, jak wskazuje raport, pozyskano dopiero w toku samej kontroli. Wynikało to głównie z braku obowiązku identyfikacji i dokumentowania stanu takich zasobów w gminach, powierzenia realizacji dostaw wody przedsiębiorstwom wodociągowym oraz braku komunikacji z nimi.

Czemu jednostki administracyjne nie są gotowe na kryzys wodny?

W raporcie Najwyższa Izba Kontroli wskazuje, że w okresie objętym kontrolą brak było powszechnie obowiązujących przepisów regulujących zasady obliczania wielkości zapotrzebowania w wodę w warunkach kryzysu. Jedynymi regulacjami w tym zakresie były zapisy Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego, które określają ilość wody potrzebną do zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych obywateli.

Sugerowane rozwiązania według NIK

Pomimo braku przepisów, wyniki kontroli wskazują, że w pierwszych dniach kryzysu, który uniemożliwiłby korzystanie z podstawowych ujęć wody, gminy mogą korzystać z zapasów zgromadzonych w zbiornikach wodociągowych. Zasób wody gromadzonej w ten sposób we wszystkich gminach był wystarczający, tj. umożliwiał pokrycie fizjologicznego zapotrzebowania mieszkańców na wodę przez okres co najmniej 14 dni. NIK zwraca uwagę, że przedsiębiorstwa wodociągowe, pomimo braku regulacji prawnych w tym zakresie, podejmowały działania mające na celu przysposobienie urządzeń wodociągowych do pracy w warunkach kryzysu. Działania te były różnorodne i polegały m.in. na zapewnieniu awaryjnego zasilania urządzeń wodociągowych, montażu urządzeń służących dezynfekcji sieci wodociągowej czy też określeniu procedur składowania i miejscowego zabezpieczenia materiałów niebezpiecznych.

Zdaniem NIK, dla zagwarantowania bezpieczeństwa dostaw wody, niezbędne jest:

• jednoznaczne określenie przez Radę Ministrów działu administracji rządowej, który obejmie sprawy systemu zbiorowego zaopatrzenia w wodę;
• podjęcie przez naczelne i centralne organy administracji publicznej skutecznych działań w celu ustanowienia zasad zapewnienia bezpieczeństwa dostaw wody w warunkach kryzysu, w tym dotyczących sporządzania niezbędnej dokumentacji w tym zakresie.

Regulacje te winny w sposób precyzyjny i niebudzący wątpliwości określać role poszczególnych podmiotów odpowiedzialnych za funkcjonowanie systemu zaopatrzenia w wodę w warunkach kryzysu.