English
Rzeka Ganges uważana jest za świętą, a jej wody dla mieszkańców Indii, i nie tylko, mają oczyszczającą moc. Według ich wierzeń, Ganges jest uważana za personifikację bogini o tym imieniu. Tradycja przypisuje jej moc oczyszczania duszy i ciała. Wchodząc do wody, człowiek obmywa się nie tylko z brudu fizycznego, ale także oczyszcza się duchowo, odrzucając złe moce. Jednakże, mimo swojego świętego statusu, rzeka ta jest jedną z najbardziej zanieczyszczonych na świecie. Ale aby zrozumieć istotę problemu, musimy poznać jej znaczenie religijne i kulturowe.
Położenie rzeki Ganges
Źródła Gangesu (znanej również jako Ganga) znajdują się w Himalajach, w stanie Uttarakhand. Rzeka, przekraczając granicę Indii, płynie przez Bangladesz i uchodzi do Oceanu Indyjskiego. Jej długość to ok. 2510 km[1], przy powierzchni dorzecza wynoszącej ok. 1125 tys. km2. Chociaż Ganges płynie głównie przez Indie, to w Bangladeszu, gdzie łączy się z Brahmaputrą, tworzy największą na świecie wieloramienną deltę o powierzchni 80 tys. km².
Religijne i kulturowe znaczenie rzeki Ganges
Rzeka Ganges od wieków odgrywa ważną rolę w życiu mieszkańców Indii. Wiele miast, ale także świątyń i grobowców powstało wzdłuż jej brzegów. Według Hindusów jest święta i boska. Wierzą, że kąpiel w niej oczyszcza z grzechów i zapewnia łaski. Ludzie z całego kraju przybywają do miast położonych nad Gangesem, aby odbyć pielgrzymkę i zanurzyć się w świętej rzece. Większość z nich wierzy, że w momencie śmierci, ich dusza zostaje uwolniona i powraca do rzeki, gdzie jest oczyszczana z grzechów.
Wielu hinduistów uważa, że rzeka Ganges jest tak święta, że nawet dotknięcie jej wody może pomóc w uzyskaniu wiecznej szczęśliwości. Co więcej, gros obrzędów i rytuałów religijnych odbywa się nad jej brzegami, w tym palenie ciał zmarłych.
Przyczyny zanieczyszczenia świętej rzeki
Życie Hindusów toczy się wokół Gangesu, skupione jest na ghatach – schodach prowadzących do świętej rzeki. Tu rozmawiają, odpoczywają lub w ciszy skupiają się na modlitwach do bogini Gangi. Ale wody te przez mieszkańców Indii nierzadko używane są również do celów gospodarczych, takich jak np. pranie ubrań czy gotowanie. Nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie fakt, że każdego dnia w świętym Gangesie kąpie się ok. 3 mln ludzi. Dodatkowo pasterze myją tam swoje zwierzęta.
Rzeka jest bardzo zanieczyszczona, szczególnie wzdłuż brzegów. Dosłownie można dotknąć resztek jedzenia, wszelkiego plastiku czy nawet zwierzęcych odchodów. W powietrzu czuć charakterystyczny zapach płonących stosów pogrzebowych. Prochy, częściowo spalone lub niespalone ciała oraz zwłoki zwierząt również trafiają do wód Gangesu.
Odpady przemysłowe, chemikalia i śmieci są wyrzucane bezpośrednio do rzeki. Wody niosą tysiące litrów toksycznych odpadów z fabryk. Sieć Gangesu tworzy drugą pod względem wielkości zanieczyszczenia tworzywami sztucznymi zlewnię na świecie. Rocznie do ekosystemu odprowadzanych jest ponad 0,12 mln ton tworzyw sztucznych. Do Gangesu trafia ponad jedna czwarta światowych odpadów. Miliony ludzi mieszkających wzdłuż rzeki nie ma dostępu do kanalizacji, a ścieki odprowadzane są bezpośrednio do wody. Szacuje się, że w 1,5 ml wody znajduje się 100 milionów bakterii z grupy coli. W Gangesie stwierdzono również wysoki poziom innych chorobotwórczych bakterii i substancji toksycznych.
Kolejnym czynnikiem wpływającym na zanieczyszczenie rzeki Ganges są uprawy rolne. Wiele farm w Indiach korzysta z niebezpiecznych pestycydów, które następnie trafiają do rzeki wraz z wodami opadowymi. Ponadto, często stosowane wypalanie traw przyczynia się do emisji zanieczyszczeń powietrza, które następnie osadzają się na powierzchni wody.
Kąpiele w Gangesie mogą poskutkować np. wirusowym zapaleniem wątroby, czerwonką, tyfusem, cholerą czy nieżytem żołądka i jelit.
Cud, ale na krótko
W 2020 roku, w związku z rozwojem pandemii COVID-19, rząd Indii podjął decyzję o izolacji społecznej, zawieszeniu przemysłu oraz o zamknięciu dostępu do wielu miejsc popularnych wśród turystów. Dało to przyrodzie okazję do regeneracji. Jeden z przykładów takiego odrodzenia miał miejsce na rzece. Na wysokości miast Rishikesh i Haridwar wody Gangesu stały się tak czyste, że ponownie nadawały się do rytualnego picia. Był to niezwykły sukces, którego nie udało się osiągnąć rządowi przez dziesięciolecia, mimo wdrażania wielu planów naprawczych.
Ekolodzy ostrzegali jednak, że odrodzenie rzeki Ganges jest jedynie chwilowym efektem pandemii i zamknięcia kraju dla turystów, a nie trwałym rozwiązaniem. Wskazywali, że wraz z ponownym otwarciem granic i wznowieniem działań przemysłowych, zanieczyszczenie wód znów wzrośnie. Uważali też, że władze powinny przeanalizować dane zebrane podczas kwarantanny, aby opracować skuteczniejszą politykę środowiskową.
Czy ktoś coś robi?
Inicjatywy oczyszczenia Gangesu powstawały i wciąż powstają. Co prawda nie przynoszą żadnych widocznych efektów, jednak nie są bezcelowe. Poruszając regularnie temat zanieczyszczeń, podnoszona jest społeczna świadomość wagi problemu.
Poprawa stanu rzeki jest wyzwaniem, które wymaga działań rządu na wielu poziomach. Są to przede wszystkim: oczyszczanie ścieków, kontrola emisji przemysłowej, poprawa infrastruktury (budowa oczyszczalni ścieków, stacji pomp oraz instalacji filtrowania wody), edukacja społeczności oraz zwiększenie kontroli nad turystyką. Ważnym krokiem byłoby również podjęcie działań na szczeblu międzynarodowym. Współpraca międzynarodowa może pomóc w szukaniu rozwiązań technologicznych i finansowych. Długoterminowe zaangażowanie w ochronę Gangesu jest niezbędne, aby zapewnić jej trwałe odrodzenie i zdrowe środowisko dla organizmów żyjących w i wokół niej.
Z uwagi na religijność ludów Indii i Bangladeszu, odejście od tak aktywnego „korzystania” z rzeki jest bardzo trudne do zrealizowania, ale nie niemożliwe. Można poprawić stan Gangesu, jednak wszystko zależy od władz i lokalnej ludności.
[1] STREAM, P. (2014). CHAPTER FIFTEEN “JOURNEYING BACKWARDS”: IMAGES OF INDIA IN THE CANADIAN POETICAL STREAM JUAN IGNACIO OLIVA. India in Canada: Canada in India, 171.
