English
Odra to rzeka, która po wydarzeniach z 2022 r. wymaga specjalnej uwagi i skupienia się na sposobach jej ochrony. W tym celu uruchomiono serwis prezentujący wyniki monitorowania w trybie ciągłym. Przedstawia on podstawowe parametry fizykochemiczne Odry i Kanału Gliwickiego. Efekty pomiarów z kilku stacji, należących do różnych instytucji, nadzoruje Ministerstwo Klimatu i Środowiska, a prezentuje witryna internetowa Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Jak działają te stacje?
Odra – jak działa monitoring parametrów rzeki
Zeszłoroczna katastrofa ekologiczna Odry pokazała, że monitoring stanu wód jest dostosowany do wymogów Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) w zakresie kontrolowania realizacji celów środowiskowych, ale te wymogi nie mają zastosowania w sytuacjach awaryjnych. Monitoring interwencyjny, uruchomiony przez Inspekcję Ochrony Środowiska, dostarcza informacje bardziej zagęszczone czasowo i przestrzennie, ale procedury laboratoryjne nadal sprawiają, że prezentacja wyników jest możliwa dopiero kilka dni po pobraniu próbek.
Po niemieckiej stronie Odry funkcjonuje kilka stacji automatycznego monitorowania niektórych parametrów jakości wody. Należą one do różnych instytucji i są wykorzystywane przez organy odpowiedzialne za zarządzanie kryzysowe. Stacje te funkcjonują poza właściwym systemem monitoringu jakości wód na potrzeby RDW, ale ich dane posłużyły do przygotowania raportów o katastrofie. Szczególnie ważne okazały się informacje o dobowej zmienności odczynu, ilości rozpuszczonego tlenu czy chlorofilu, czyli bezpośrednich i pośrednich indykatorach fotosyntezy, które – w połączeniu z informacją o spadku ilości azotu – pozwoliły sformułować hipotezę o wystąpieniu toksycznego zakwitu.
Odra i Kanał Gliwicki są pod stała obserwacją. Zainstalowano kolejne, podobne do niemieckich, stacje automatycznego monitoringu podstawowych parametrów jakości wód: temperatury, rozpuszczonego tlenu, przewodności elektrolitycznej i odczynu. Stacje należą do różnych instytucji: Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Instytutu Ochrony Środowiska-PIB i Instytutu Rybactwa Śródlądowego-PIB. W momencie powstawania tego tekstu działały stacje: Marina i Ujazd na Kanale Gliwickim oraz Chałupki, Racibórz Dolny, Krapkowice, Malczyce, Bytom Odrzański i Szczecin Widuchowa na Odrze. Stacja w Trestnie wciąż była przygotowywana do uruchomienia.
Wszystkie dane są zbierane na jednym serwerze, obsługiwanym przez GIOŚ, a za koordynację systemu odpowiada Ministerstwo Klimatu i Środowiska. Po okresie aklimatyzacji sprzętu i dostosowaniu oprogramowania, 30 maja 2023 r. uruchomiono witrynę internetową, na której dane te są publikowane. Mają one formę wykresów liniowych z ostatnich 24 godzin. Możliwe jest zapisanie ich w formie pliku graficznego, a także pobranie w formacie .csv. Niektóre parametry z pojedynczych stacji nie są dostępne ze względu na nieukończoną kalibrację czujników.
Odra jest monitorowana na bieżąco. Pierwsze udostępnione wyniki są zbieżne z danymi pochodzącymi z Inspekcji Ochrony Środowiska – najmniejsze zasolenie jest blisko źródła i ujścia, a największe w rejonie dopływu wód z zagłębia górnośląskiego i legnickiego. Zmiany tego parametru są znaczące. Natomiast temperatura czy odczyn są dość stabilne i ich zmienność dobowa jest często ledwo zauważalna. Wynika to z bezwładności parametrów wciąż stosunkowo dużej masy wody płynącej Odrą. Należy też pamiętać, że w tak głębokiej rzece, jaką jest właśnie Odra, znaczenie może mieć odległość czujnika od dna i powierzchni.
GIOŚ podkreśla, że pomiary te wciąż należy uznawać za pilotażowe, a kalibracja urządzeń jeszcze nie jest ukończona. Dane mogą być pozyskiwane niezgodnie z metodami stosowanymi przy działaniach manualnych, których wyniki publikowane są na stronie. Także to, że są udostępniane w czasie niemal rzeczywistym, a więc bez weryfikacji, może wpływać na ich wiarygodność.
Należy pamiętać, że automatyczne czujniki jakości wody są podatne na zaburzenia, więc pojedyncze wskazania odbiegające od pozostałych mogą być efektem zaburzenia działania aparatury. Przykładowo, pomiar wskazujący spadek temperatury wody w Malczycach do 0°C o godzinie 13:00 6 czerwca, podczas gdy o godzinie 11:00 i 16:00 wynosiła ona ok. 21°C, należy interpretować jako zaburzenie odczytu, a nie nagłą anomalię termiczną. Takie sytuacje są łatwe do wychwycenia i interpretacji. Biorąc to pod uwagę, można uznać, że wyniki monitoringu automatycznego służą do sprawniejszego dostrzeżenia niepokojących zjawisk. Nawet jeśli wyniki prowadzonych pomiarów nie są idealne, dzięki nim jest szansa na unikniecie kolejnej katastrofy, a Odra może kiedyś wróci do stanu z przed 2022 r.
Czym jest stan wód możesz dowiedzieć się więcej z artykułu: Jak zły jest zły stan wód? O diable tkwiącym w szczegółach.
