Coraz częstsze i intensywne okresy suszy stanowią poważne zagrożenie dla ekosystemów leśnych i drzew na całym świecie. Według ostatnich badań, niektóre z gatunków są coraz bardziej narażone na obumieranie w wyniku powtarzających się fal upałów i susz.
Jak drzewa radzą sobie z suszą?
W okresach suszy i upałów nawet pozornie zdrowe drzewa mogą obumierać. Najnowsze badania naukowe wskazują, że częste ekstremalne warunki pogodowe zwiększają podatność niektórych gatunków drzew na uszkodzenia i usychanie, przy czym różne gatunki wykazują różny poziom wrażliwości. Badania zostały przeprowadzone w Holandii na 20 gatunkach drzew iglastych, które zostały posadzone sto lat temu w jednym miejscu. Do badań posłużyła analiza słojów przyrostu rocznego z lat 1970 – 2013. Dzięki takiemu podejściu, naukowcy byli w stanie ocenić, jak poszczególne gatunki radziły sobie z suszą, analizując tempo ich wzrostu na podstawie odległości między słojami.
Dodatkowe obserwacje po ekstremalnie suchych i gorących latach 2018 – 2020 wykazały, że niektóre drzewa nie tylko zahamowały swój wzrost, ale całkowicie obumarły. Te gatunki były tak nieodporne na zmiany, że aż siedem na dziesięć drzew uschło. Co istotne, kluczowym czynnikiem wpływającym na śmiertelność drzew nie była ich zdolność do pozyskiwania wody, lecz uszkodzenia liści. Gatunki sosny, które co roku odnawiają swoje igły, okazały się bardziej odporne, w przeciwieństwie do tych, które zachowują igły przez dekadę, co zwykle pozwala oszczędzać energię. W czasach suszy i upałów, zdolność do szybkiej wymiany uszkodzonych liści okazała się kluczowa dla przetrwania.
Sadzenie drzew a emisja dwutlenku węgla
Sadzenie drzew uważane jest powszechnie za jedno z narzędzi łagodzenia zmian klimatycznych, głównie ze względu na ich zdolność do sekwestracji dwutlenku węgla. Faktycznie, masowe sadzenie drzew może potencjalnie usunąć znaczne ilości CO2 z atmosfery, lecz aby osiągnąć znaczące efekty w skali globalnej, potrzebne byłoby zalesienie obszarów wielkości dużych państw.
Istnieje również szereg argumentów przeciwko masowemu sadzeniu drzew o czy pisaliśmy już na łamach Wodnych Spraw. Krytycy wskazują, że nie uwzględnia ono pełnej kompleksowości ekosystemów leśnych i może prowadzić do niezamierzonych konsekwencji ekologicznych, takich jak zmniejszenie bioróżnorodności lub negatywne wpływy na lokalne ekosystemy, zwłaszcza gdy sadzone są monokultury. Ponadto, istnieją obawy, że skupienie wyłącznie na sadzeniu drzew może odwrócić uwagę od bardziej skutecznych działań, takich jak redukcja emisji spalin z paliw kopalnych czy ochrona istniejących lasów przed wylesianiem.
W świetle aktualnych badań, choć sadzenie drzew ma wiele zalet, nie może być traktowane jako jednorodne rozwiązanie problemu zmian klimatycznych. Jest to raczej jeden z wielu komponentów szeroko zakrojonej strategii ochrony klimatu, który wymaga równoważenia różnych metod ochrony.
Pożary lasów – ryzyko wzrasta
Jednym z głównych efektów pożarów lasów jest emisja dużych ilości CO2. Drzewa, będące magazynami węgla, podczas spalania uwalniają zgromadzony węgiel z powrotem do atmosfery. Podczas pożarów lasów emitowane są również inne gazy cieplarniane, takie jak metan i tlenki azotu, które także przyczyniają się do wzrostu efektu cieplarnianego. Natomiast niszczenie roślinności podczas pożarów zmniejsza ilość wody, która dzięki transpiracji trafia do atmosfery. Lokalne zaburzenia cyklu hydrologicznego mogą prowadzić do zmniejszenia opadów w regionie i zmieniać ekosystem.
Naukowcy z Uniwersytetu Utah opracowali model ryzyka śmierci drzew w Stanach Zjednoczonych wynikającego z pożarów, stresu klimatycznego i ataków owadów, prognozując wzrost tych zagrożeń w XXI wieku. Wyniki badań wskazują, że do 2099 roku ryzyko pożarów może wzrosnąć nawet czternastokrotnie, w zależności od scenariuszy emisji CO2.
Ochrona drzewostanów – niezbędne działania
Ochrona drzewostanów ma zasadnicze znaczenie dla globalnej równowagi ekologicznej, w szczególności dla zachowania bioróżnorodności i ochrony naturalnych zasobów. Drzewa pełnią kluczową rolę w regulacji cykli hydrologicznych i klimatycznych, sekwestracji dwutlenku węgla, a także stanowią siedlisko dla licznych gatunków fauny i flory. Zrównoważone zarządzanie lasami jest nie tylko imperatywem ekologicznym, ale również elementem krytycznym w przeciwdziałaniu zmianom klimatu i utracie bioróżnorodności na poziomie globalnym.
Przez ostatnie lata podjęto szereg działań i opracowano wiele strategii na świecie, które podkreślają znaczenie ekosystemów leśnych, skupiając się na skuteczności w zapobieganiu degradacji lasów i promowaniu zrównoważonego zarządzania. Jedną z ważniejszych inicjatyw jest Climate-Smart Forestry (CSF), która polega na integrowaniu zarządzania lasami z działaniami na rzecz klimatu. Jest to zbiór strategii i działań związanych z zarządzaniem, które zwiększają korzyści z magazynowania dwutlenku węgla z lasów i sektora leśnego, w sposób, który wspiera również usługi ekosystemowe i wartości kulturowe.
Ponadto, ważne są także metody analityczne i badania nad usługami ekosystemowymi lasów, które pozwalają na ocenę ich wartości w zrównoważony sposób. Tylko szerokie analizy przypadków z różnych regionów świata pomagają zrozumieć, jakie czynniki prowadzą do utraty ekosystemów leśnych, umożliwiając opracowanie skutecznych polityk ochronnych. Przytoczone we wstępie badania dowodzą, że skuteczne strategie ochrony lasów muszą uwzględniać zarówno fizjologiczne dziedzictwo drzew, jak i dynamiczne zmiany w środowisku, które mogą wpływać na ich zdolność do przetrwania i rozwój.
Należy pamiętać, że kluczowe jest globalne i holistyczne podejście do ochrony lasów, które uwzględnia różnorodność ekosystemów leśnych i lokalne specyfiki. To, w połączeniu z zaawansowanymi technologiami monitorowania i badań, umożliwia skuteczne zarządzanie i ochronę lasów.
Zdjęcie główne: Maksim Szutow/Unsplash