Przyszłość polityki klimatycznej UE – opinia Europejskiego Komitetu Regionów

Europejski Komitet Regionów przygotował opinię – Przyszłość polityki klimatycznej UE – dostosowanie celów w zakresie łagodzenia zmiany klimatu do wyzwań związanych z przystosowaniem się do zmiany klimatu. Według niej cele na szczeblu UE, przepisy regulacyjne i liczne inicjatywy na rzecz neutralności klimatycznej są dobrze ugruntowane i nadszedł czas, by uruchomić ogólnoeuropejską transformację systemową. Bez tego nie uda się osiągnąć ambitnych, obowiązkowych celów związanych z klimatem.

Przyszłość polityki klimatycznej UE – najważniejsze działania

W przygotowanej opinii komitet podkreśla kluczową rolę władz lokalnych i regionalnych: 70 proc. inicjatyw w zakresie łagodzenia zmiany klimatu i 90 proc. inicjatyw dotyczących przystosowania się do niej jest realizowanych właśnie przez nie. Jednostki samorządowe powinny być angażowane na szczeblu centralnym na etapie planowania strategicznego, realizacji i monitorowania polityki klimatycznej.

W ramach swoich działań komitet popiera wniosek KE dotyczący ustanowienia celu redukcji emisji netto o 90 proc. do 2040 r., zgodnie z polityką przyjętą na COP28 i COP29. Komitet podkreśla, że ambitny cel na 2040 r. będzie musiał iść w parze z konkurencyjnością przemysłu i spełniać niezbędne warunki podstawowe, takie jak sprawiedliwa i uczciwa transformacja dla ludzi, niższe ceny energii oraz odpowiednia infrastruktura i technologia.

Ważnym działaniem podkreślonym w opinii jest zmniejszenie uwalniania CO₂ i osiągnięcie neutralności pod względem emisji oraz zwiększenie przystosowania się do zmiany klimatu i odporności na nią. W tym celu niezbędne jest ustanowienie nowych mechanizmów mobilizowania znacznych inwestycji prywatnych oraz zwiększenie skuteczności funduszy spójności i programu Horyzont 2020 we wspieraniu inicjatyw w dziedzinie klimatu. Przy czym cenne jest również przyjęcie wszystkich czystych, innowacyjnych, niekopalnych rozwiązań w celu kompleksowego przeciwdziałania zmianie klimatu.

Komitet podkreśla znaczenie elektryfikacji gospodarki i dekarbonizacji wytwarzania energii elektrycznej poprzez przyspieszone i kompleksowe wdrażanie odnawialnych jej źródeł, w tym inwestycje w efektywną produkcję, zaawansowane rozwiązania w zakresie magazynowania oraz odporną infrastrukturę sieciową, które zapewniają podstawowe narzędzia dalszej dekarbonizacji, zwłaszcza w sektorach przemysłu i transportu.

Przyszłość polityki klimatycznej UE – potrzeba podjęcia pilnych działań

Zgodnie z opinią komitetu szacuje się, że w latach 2031-2050 koszt niepodjęcia działań związanych z redukcją emisji wyniesie ok. 2,4 bln euro. Komitet podkreśla, że brak działania w tym obszarze wiąże się również z kosztami społecznymi i środowiskowymi oraz pogorszeniem stanu zdrowia publicznego. Dodatkowe korzyści wynikające z utrzymania celu redukcji emisji netto o 90 proc. byłyby znaczne, np. dzięki ograniczeniu przedwczesnych zgonów związanych z zanieczyszczeniem powietrza.

W celu podkreślenia potrzeby podjęcia pilnych działań komitet przypomina ustalenia Europejskiej oceny ryzyka związanego z klimatem (EUCRA), z których wynika, że Europa jest kontynentem ocieplającym się najszybciej – dwukrotnie szybciej niż średnia światowa w ciągu ostatnich 30 lat. Bez dalszych działań politycznych setki tysięcy ludzi mogą umrzeć z powodu fal upałów i ulewnych deszczy, a szkody gospodarcze spowodowane jedynie przez powodzie przybrzeżne w UE mogłyby do końca stulecia przekroczyć 1 bln euro rocznie.

Komitet podkreśla, że szkody spowodowane klęskami żywiołowymi, takimi jak susze, pożary lasów i powodzie, często nieprzewidywalnymi i niszczycielskimi, mają się nasilać w wyniku zmiany klimatu.

Jaka będzie przyszłość polityki klimatycznej UE?

W przygotowanej opinii komitet wzywa KE i państwa członkowskie do wdrożenia planów działania w dziedzinie klimatu zgodnie z zasadą pomocniczości i uprawnieniem władz lokalnych i regionalnych do dostosowywania działań łagodzących i przystosowawczych do swej specyfiki, przy jednoczesnym zachowaniu zgodności z ogólnounijnymi celami.

Komitet podkreśla, że aby można było osiągnąć cele klimatyczne UE, trzeba przyspieszyć badania, rozwój i innowacje w odniesieniu do produktów, procesów i systemów. Obszary priorytetowe obejmują w szczególności produkcję biometanu i baterii, wychwytywanie, składowanie i utylizację CO₂ (CCUS), pompy ciepła oraz systemy ciepłownicze wykorzystujące ciepło odpadowe i pozostałości, odnawialne źródła energii, takie jak energia wiatrowa i słoneczna, technologie wodorowe, rozwiązania w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym, a także zrównoważone alternatywy, takie jak alternatywne paliwa i białka. Ponadto rozwój tych technologii wymaga dodatkowych badań naukowych, a także aktywnego zaangażowania obywateli poprzez inicjatywy z zakresu otwartej nauki w celu zwiększenia zrozumienia, akceptacji i stosowania innowacji.

Jednym z działań, które propaguje komitet, jest użytkowanie małych elektrowni wodnych wykorzystujących regionalne źródła wody, z ograniczeniami w zakresie ochrony środowiska, w celu regulowania zasobów i zapewnienia dostaw wody, a przy tym wytwarzania czystej energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych. W opinii zwraca się uwagę, że minielektrownie wodne – w przeciwieństwie do dużych zapór – mają znacznie mniejszy wpływ na środowisko i mogą być instalowane w rzekach i kanałach bez powodowania znaczących zmian w środowisku naturalnym.

Ponadto ich niezawodność uzupełnia inne odnawialne źródła energii o zmiennej wydajności, takie jak energia słoneczna i wiatrowa, a przez to przyczynia się do zrównoważenia sieci elektroenergetycznej. Jest to szczególnie istotne na obszarach wiejskich i górskich, gdzie minielektrownie mogą wspierać autonomię energetyczną i zmniejszyć zależność od paliw kopalnych oraz znacząco wspomóc przechodzenie na zdekarbonizowany system energetyczny.

Przyszłość polityki klimatycznej UE – świadomość obywateli w zakresie wdrażania polityki klimatycznej

W opinii komitetu pomyślna transformacja klimatyczna wymaga pełnego zaangażowania obywateli, co łączy się z lepszą komunikacją na temat zagrożeń i korzyści dla klimatu przy jednoczesnym przeciwdziałaniu dezinformacji.

W ramach podnoszenia świadomości obywateli w zakresie wdrażania polityki klimatycznej komitet wzywa KE, aby we współpracy z państwami członkowskimi i władzami szczebla niższego niż krajowy opracowała niezbędne i dostosowane do potrzeb regionalne plany działania w celu zwiększenia gotowości i zapewnienia zdolności szybkiego reagowania poprzez odpowiednie finansowanie i inne środki wsparcia. Komitet wzywa władze lokalne i regionalne do aktywnego angażowania obywateli w procesy decyzyjne oraz do promowania wspólnych działań na rzecz zapobiegania klęskom klimatycznym.

Komitet wyraża gotowość do współpracy z Komisją Europejską w celu zainicjowania szeregu dialogów na temat transformacji ekologicznej, również w oparciu o udaną współpracę w zakresie Europejskiego Paktu na rzecz Klimatu.