Opublikowany 31 października br. w Helsinkach raport HELCOM 2023 o stanie Morza Bałtyckiego nie daje powodów do optymizmu. Kompleksowa ocena przeprowadzona w ramach inicjatywy HOLAS 3 wskazuje, że najpoważniejsze wyzwania dla morskiego ekosystemu to eutrofizacja, skażenie niebezpiecznymi substancjami, niekorzystne zagospodarowanie przestrzenne oraz nadmierny odłów. Problemów jest jednak więcej.
HOLAS 3 – cele i znaczenie
Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku (HELCOM) raz na sześć lat przeprowadza holistyczną ocenę bałtyckiego ekosystemu, którama na celu monitoring efektywności prowadzonych działań naprawczych. HOLAS 3 dotyczy okresu 2016-2021 i jest wynikiem współpracy państw nadbałtyckich, ekspertów naukowych oraz organizacji zaangażowanych w ochronę Bałtyku. Jego celem jest kontrola efektywności wdrażania Planu Działań na rzecz Morza Bałtyckiego (BSAP) opracowanego w 2007 r. i aktualizowanego cztery lata później.
Opublikowany właśnie raport HELCOM 2023 o stanie Morza Bałtyckiego jest trzecią holistyczną analizą komisji i obejmuje zarówno dane liczbowe i wskaźnikowe, jak i opracowania tematyczne. Niestety, presje środowiskowe odnotowane zostały na całym badanym obszarze, a status morskich ssaków i ryb uległ pogorszeniu w stosunku do poprzedniego okresu (HOLAS 2). Progowe wartości badanych wskaźników zidentyfikowano wyłącznie w wybranych częściach ekosystemu. Zmiany na lepsze są minimalne.
Raport HELCOM 2023 o stanie Morza Bałtyckiego ostrzega o kosztach zaniedbań
W ramach HOLAS 3 przeanalizowano stan takich części ekosystemu, jak siedliska pelagiczne i denne, przybrzeżne ryby, foki, morświny i ptactwo wodne – w trzech ostatnich sferach wskaźniki były bardzo złe. Negatywna ocena dotyczy również kondycji komercyjnych łowisk.
Autorzy raportu wskazują, że w obecnej sytuacji zagrożone jest zrównoważone korzystanie z zasobów morskich. Pogarszający się stan środowiskowy Bałtyku negatywnie wpływa na zyski z rybołówstwa i turystyki. Reperkusje obejmują również szeroki zakres funkcji ekosystemów morskich w naszym codziennym życiu. Gdyby udało się do roku 2040 poprawić regionalny status ekologiczny, społeczeństwa nadbałtyckie mogłyby liczyć na zyski rzędu 5,6 mld euro rocznie.
Pozytywne skutki działań regionalnych
Trzeci raport HELCOM 2023 o stanie Morza Bałtyckiego zawiera też pewne pozytywne wnioski. Regionalne porozumienia pozwoliły osiągnąć w poszczególnych obszarach zrównoważony poziom dopływu szkodliwych związków zanieczyszczających oraz substancji odżywczych, odpowiedzialnych za eutrofizację. W tym aspekcie odnotowano poprawę w stosunku do poprzedniej oceny.
Ponadto pozytywnie oceniono działania służące zachowaniu bioróżnorodności bałtyckiego ekosystemu. Wydaje się, że przyjęty cel ochrony 30 proc. obszaru do roku 2030 jest możliwy do zrealizowania. Konieczna jest jednak kontynuacja skoordynowanych zabiegów, ze szczególnym naciskiem na ograniczenie emisji związków odżywczych w ramach ustalonych regionalnie limitów. Jako cel na przyszłość raport HELCOM 2023 sugeruje dążenie w kierunku zarządzania opartego na ekosystemie, aby połowy ryb nie odbijały się negatywnie na funkcjonowaniu sieci pokarmowych.
Znaczenie zmian klimatycznych dla stanu Bałtyku
Nie tylko działalność człowieka zagraża przyszłości morskiego ekosystemu. Autorzy raportu podkreślają, że istniejące presje antropogeniczne intensyfikowane są przez zmianę klimatu, a ich znaczenie ma w kolejnych latach rosnąć. Fakt ten asocjowany jest z podwyższonym ryzykiem dalszego ograniczenia bioróżnorodności w regionie.
Raport HELCOM 2023 o stanie Morza Bałtyckiego jasno wykazuje, że rośnie temperatura wody, zimowa pokrywa lodowa maleje, a na północy zwiększa się średnia roczna ilość opadów. Niepokojące są również wysokie prawdopodobieństwo morskich upałów, klimatycznej zmienności oraz pogodowych ekstremów. Wszystkie te czynniki mają realny wpływ na liczebność i dystrybucję gatunków, a w konsekwencji – funkcjonowanie całego ekosystemu.
Co sugeruje raport HELCOM 2023 o stanie Morza Bałtyckiego?
Uwzględnione w holistycznej analizie presje nie działają pojedynczo, ale wywierają skumulowany wpływ na kondycję Bałtyku. Z tego względu działania prewencyjne i naprawcze również powinny mieć charakter skonsolidowany, próbując jednocześnie rozwiązać wiele problemów. Aby to było możliwe, potrzeba zmian w wielu społeczno-ekonomicznych sektorach.
Przyszłość Morza Bałtyckiego w dużej mierze zależy też od ciągłości i międzynarodowej koordynacji działań związanych z monitoringiem, ocenami i analizami aktualnego stanu. Podejście oparte na ekosystemie wymaga operacyjnej spójności i dobrej komunikacji między państwami położonymi nad Bałtykiem.
Jak dodaje Jannica Haldin, sekretarz zastępcy dyrektora wykonawczego HELCOM, HOLAS 3 jest najbardziej wyczerpującą analizą zdrowia Morza Bałtyckiego jaką kiedykolwiek zrealizowano. Zyskana dzięki niemu wiedza musi być teraz przełożona na aktywne działania.