Ryzyko przejścia – czy transformacja powoduje zagrożenia?

O tym, że zmiana klimatu dotyka nas na co dzień nie trzeba nikogo przekonywać. Wystarczy otworzyć dowolny portal internetowy i informacje o występowaniu gwałtownych zjawisk pogodowych pojawiają się lawinowo. Są dni, tak jak 29 czerwca tego roku, gdy na popularnym portalu aż 12 newsów w top 15 dotyczyło naturalnych katastrof – zamarznięte rury wodociągowe w Peru czy gwałtowna burza zakłócająca mecz na EURO 2024. Takie zjawiska to nic innego jak materializacja ryzyka klimatycznego, a także realny koszt dla przedsiębiorstw. Jest to coś, na co baczną uwagę zwraca sektor finansowy – banki czy ubezpieczyciele. Czym jest i od czego zależy ryzyko przejścia? I co ma wspólnego ze zmianą klimatu?

Typy ryzyka klimatycznego

Ryzyko klimatyczne to z jednej strony katastrofalne zjawiska pogodowe i ich pochodne, takie jak powódź, susza czy osuwiska. Nazywamy je ryzykiem fizycznym, o którym pisaliśmy wcześniej w Wodnych Sprawach.

Poza fizycznym do ryzyka klimatycznego zaliczamy również ryzyko przejścia, nazywane ryzykiem transformacji. Jest ono znacznie trudniejsze do wychwycenia niż ryzyko fizyczne, dotyczy bowiem skutków związanych ze zmianami prowadzącymi do zrównoważonej gospodarki, w tym także zero emisyjności. Może ono być związane ze zmianami preferencji coraz bardziej świadomych konsumentów, ale także z niepewnością co do kierunków rozwoju firmy, jej kosztów czy typu oferowanych usług.

Czynnikami powodującymi ryzyko przejścia są kwestie:

• technologiczne,
• reputacyjne,
• rynkowe,
• regulacyjne.

Od czego zależy ryzyko przejścia?

Ryzyko przejścia może być wynikiem zmian regulacyjnych, takich jak Europejski Zielony Ład. Przykładowo, przepisy dotyczące zakończenia produkcji samochodów na paliwa kopalne do 2035 r. mają bardzo duży wpływ na branżę motoryzacyjną. Podobnie z resztą jak coraz powszechniej wprowadzane w miastach strefy czystego transportu. Nie oznacza to zniknięcia aut spalinowych w ciągu najbliższych 11 lat, a jedynie presję na szybsze zmiany zachowań, zarówno producentów, jak i kierowców.

Zmiany na rynku również wpływają na ryzyko przejścia. Rośnie presja na zastępowanie usług i produktów tymi o mniejszym śladzie węglowym. Nienadążanie za rynkiem powodować może spadek zainteresowania klientów. Z drugiej strony zaś w pewnych obszarach rośnie rywalizacja konkurencyjna nie tylko o klienta, ale także o krytyczne zasoby, takie jak minerały ziem rzadkich, potrzebne do budowy niskoemisyjnych technologii. Rynek kształtuje też ceny emisji uprawnień do gazów cieplarnianych.

Kolejnym czynnikiem generującym ryzyko przejścia są zmiany technologiczne. Transformacja gospodarki wiąże się z dynamicznym rozwojem nowych technologii. Na start nie zawsze wiadomo, które z nich będą dochodowe czy dalej rozwijane. Może więc okazać się, że rozwiązanie, na które postawiła firma, okazało się być nietrafione. Inwestowanie w nowe, mniej emisyjne technologie może być też bardziej kosztowne.

Ryzykiem przejścia są też niezwykle trudno mierzalne kwestie reputacyjne. Pozostawanie w tyle w transformacji powodować może odwrócenie się konsumentów czy partnerów biznesowych. Podobny efekt ma przedstawianie nieprawdziwych deklaracji o zrównoważonym charakterze produktu czy działalności firmy. Takie praktyki zbiorczo nazywa się greenwashingiem, czy bardziej po polsku ekościemą. Bezpodstawne deklaracje wiążą się z utratą reputacji, jak miało to miejsce w ostatnich tygodniach w przypadku wycofania się fundacji Maraton Warszawski ze współpracy z firmą 4F.

Decyzja była podyktowana nieprawdziwymi zapewnieniami producenta ubrań sportowych o miejscu produkcji koszulek. Pomimo początkowych deklaracji, firma 4F nie dostarczyła produktów szytych w Polsce, a poza Unią Europejską. Ryzyko reputacyjne czasem skutkuje bojkotami konsumenckimi. Trudno jednak odpowiedzieć na pytanie o skuteczność takich działań.

Czynniki kształtujące ryzyko przejścia przenikają się. Ceny uprawnień do emisji CO₂ z jednej strony wiążą się z technologiami stosowanymi przez przedsiębiorstwa, z drugiej zaś są silnie regulowane formalnie na poziomie unijnym. Podobna relacja wiąże zapotrzebowanie rynku na efektywne energetycznie budynki, by obniżyć koszty ich eksploatacji przy rosnących cenach energii czy gazu. Oczekiwania rynku wzmocnione są na poziomie europejskim dyrektywą dotyczącą efektywności energetycznej.

Gdy ryzyko przejścia się wydarzy

Ryzyko klimatyczne, jak każde inne, ma wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Może powodować wzrost kosztów, spadek popytu na produkty i usługi, wolniejszy rozwój firmy, spadek wartości nieruchomości, budynków, maszyn i innego sprzętu – aktywów trwałych.

Wynikiem materializacji ryzyka klimatycznego są np. tzw. aktywa osierocone, których wycena spadła tak, że straciły wartość rynkową. Przykładem takich aktywów, w przypadku braku działań zaradczych, w przyszłości będą kopalnie.

Wpływ klimatu na wartość firm może być znaczący. To, co wyróżnia ten typ ryzyka, to perspektywa czasowa. Nie zawsze skalę, dotkliwość i nieodwracalność wystąpienia skutków zmian klimatu możemy ocenić tylko w krótkim terminie kilku lat. Dotyczy to zarówno ryzyka fizycznego, jak i przejścia. To, że wiele przedsiębiorstw jest obecnie zlokalizowanych na terenie niezagrożonym podtopieniami, nie oznacza, że w 2040 r. nadal tak będzie. W Polsce rozkład opadów w czasie ulega istotnym zmianom.

Podobnie jest w przypadku ryzyka przejścia. Przykładowo to, że obecnie zarządzane przez daną firmę budynki bezproblemowo znajdują najemców nie oznacza, że za jakiś czas, w związku z zaostrzaniem wymogów dotyczących efektywności energetycznej, sytuacja ta się nie zmieni. To przełoży się na przychody firm. Ryzyko przejścia wpłynie na wzrost kosztów operacyjnych (np. przy wyższych cenach surowców), a także spadek wartości firmy.

Banki w swoich ocenach analizują wpływ ryzyka przejścia na kredytobiorców. Na instytucje finansowe wywierana jest duża presja, by w następnych latach zarządzać ryzykiem klimatycznym również przy zabezpieczaniu kapitału na pokrycie ryzyka ESG.

Zarządzanie ryzykiem przejścia

Podobnie jak innymi rodzajami ryzyka, także tym z wiązanym z transformacją można zarządzać. W tym celu warto śledzić trendy rynkowe, rozwijające się technologie i kierunki zmian regulacyjnych. Na tej podstawie ryzyko klimatyczne może być włączone w strategię biznesową przedsiębiorstwa. Nie ma jednej ścieżki rozwoju firmy z uwzględnieniem ryzyka przejścia. Możliwe jest np. jak najdłuższe zarabianie na technologiach związanych z transformacją, takich jak gaz, i inwestowanie nadwyżki dochodów w przestawienie biznesu.

Z drugiej strony można zainwestować w dostawę już zrównoważonych usług i w ten sposób zyskać przewagę rynkową nad konkurencją. Wybór ścieżki powinien uwzględniać nie tylko ryzyko przejścia, ale także tradycyjne analizy finansowe i ekonomiczne. Jest to pewnego rodzaju szansa do wykorzystania w przyszłości. Nie można tylko stracić z oczu dłuższej niż kilkuletnia perspektywy finansowej.