Ślad wodny – sposób na zapewnienie racjonalnego wykorzystywania wody w rolnictwie

Wiemy, że w ciągu roku z powierzchni Polski odpływa rzekami do Morza Bałtyckiego ok. 30% wody pochodzącej z opadów. Pozostała część, tj. ok. 70%, powraca do atmosfery poprzez ewapotranspirację (parowanie). Pomimo tego, że cały czas „dysponujemy” stałą ilością wody, coraz częściej borykamy się z jej niedoborem lub suszami w miejscach, w których dotychczas było jej pod dostatkiem.

Wydaje się, że w związku ze zrównoważonym rozwojem, w niedalekiej przyszłości, uzupełnieniem publikowanego przez ONZ wskaźnika rozwoju społecznego powinny być wskaźniki/indeksy śladu wodnego.

Ślad wodny w rolnictwie

Ślad wodny jest ważnym wskaźnikiem zrównoważonego zarządzania oraz gospodarowania zasobami wodnymi.

W kontekście rolnictwa termin „ślad wodny” odnosi się do ilości wody wykorzystanej do wytworzenia produktu rolnego. Uwzględnia on zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie zużycie wody, związane przykładowo z produkcją nawozów, pasz i innych produktów, które są wykorzystywane w rolnictwie.

Zatem śladem wodnym jest ilość wody zużyta w całym procesie uprawy czy produkcji zwierzęcej, od nawadniania pól i hodowli zwierząt, aż po produkcję i transport. Inaczej mówiąc, ślad ten określa, ile wody potrzeba do wyprodukowania jednostki danego produktu, np. 1 kg mięsa wołowego, 1kg truskawek lub 1 l soku jabłkowego.

Na globalny ślad wodny produkcji rolniczej składają się ślad wodny:

• roślin uprawnych – zboża i rośliny, w tym przerabiane później na paszę;
• pastwisk – tereny zielone służące do wypasu;
• zwierząt gospodarskich – na który składają się takie elementy jak:
  • pośredni ślad wodny paszy – woda zużyta do przerobienia zbóż i roślin, np. strączkowych, na paszę;
  • bezpośredni ślad wodny zwierząt – woda wykorzystywana do pojenia oraz obsługi w okresie chowu zwierzęcia.

Produkcja zwierzęca generuje większy ślad wodny niż produkcja roślinna z uwagi na potrzebę dostarczania wody nie tylko dla hodowanych zwierząt, ale również dla roślin stanowiących ich pożywienie. Ilość wody potrzebnej do wyprodukowania kilograma mięsa będzie obejmować tę:

• wypitą przez zwierzęta w okresie ich życia;
• potrzebną do wyprodukowania paszy, którą dane zwierzęta zjadły;
• zużytą do czyszczenia pomieszczeń, w których zwierzęta były przechowywane;
• zużytą w rzeźniach;
• zużytą dla potrzeb pakowania, przetwórstwa itp.

Niemniej jednak, zarówno w produkcji zwierzęcej, jak i roślinnej, istnieją strategie i technologie mające na celu zminimalizowanie śladu wodnego. Do tych rozwiązań należy zaliczyć efektywne systemy nawadniania, optymalne zarządzanie zasobami wodnymi czy wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii.

Ślad wodny w produkcji zwierzęcej

Ślad wodny w produkcji zwierzęcej odnosi się do ilości wody zużywanej w procesie hodowli zwierząt, włączając w to m.in. nawadnianie pastwisk, picie przez zwierzęta, produkcję pasz czy przetwórstwo mięsa.

Wytwarzanie mięsa, mleka i innych produktów pochodzenia zwierzęcego wiąże się z wyższym śladem wodnym niż produkcja roślinna.

Przykładowo dla dziennej efektywnej produkcji 25 l mleka organizm współczesnej krowy potrzebuje, w zależności od systemu utrzymania, od 75 nawet do 100 l wody pitnej. Dodatkowo każdego dnia w procesie produkcji woda potrzebna jest do mycia instalacji doju i schładzania mleka (do 7 l/DJP), do czyszczenia podłóg, w tym w hali udojowej i poczekalni (nawet 8 – 9 l/DJP). W przypadku produkcji wołowiny dziennie zużywa się kilkadziesiąt litrów wody na pojenie 1 DJP, kolejne litry na mycie podłóg korytarzy gnojowo-spacerowych (4 l/DJP) oraz hali udojowej i poczekalni (nawet 8 – 9 l/DJP).

W ubojni zużywa się od 6 do 15 l wody na każdy kilogram mięsa, czyli kolejne kilka tysięcy litrów na każde zwierzę.

Wodę w produkcji zwierzęcej wykorzystuje się również przy myciu i obróbce surowca oraz w takich procesach jak pasteryzacja (np. mleka), sterylizacja (np. jaja), chłodzenie (np. wszystkie porcje mięsa surowego), czyszczenie i dezynfekcja (np. ubojni), utylizacja odpadów, które powstają na każdym etapie produkcji.

Najwięcej wody w procesie hodowli zwierząt pochłania jednak produkcja paszy. Stanowi ona ok. 95% całkowitego śladu wodnego produktów odzwierzęcych.

Ślad wodny w produkcji roślinnej

Ślad wodny w produkcji roślinnej odnosi się do ilości wody wykorzystywanej w uprawie roślin, takich jak zboża, warzywa, owoce itp. Obejmuje on nawadnianie pól, używanie wody podczas procesu wzrostu i rozwoju roślin, jak również wytwarzanie środków produkcji w uprawie roślinnej, tj. nawozów czy pestycydów. Ślad w produkcji roślinnej może się różnić w zależności od rodzaju uprawy, lokalizacji geograficznej oraz dostępności naturalnych zasobów wodnych.

Przyjmuje się, że na ślad wodny w produkcji roślinnej składa się:

ślad wodny (WF) = zielony WF + niebieski WF + szary WF

• Zielony ślad wodny to ilość wykorzystanej wody deszczowej, która nie staje się spływem. Jest on także wskaźnikiem ilości wilgoci (pochodzącej z opadów) w glebie. Zielony ślad wodny w produkcji roślinnej można zmniejszyć m.in. poprzez poprawę technik zarządzania glebą i wodą na polu.
• Niebieski ślad wodny to ilość wody pobranej z wód powierzchniowych i podziemnych. Jest on wskaźnikiem zużycia zasobów z rzek, jezior, stawów i wód gruntowych. Obejmuje wodę używaną do nawadniania. Niebieski ślad wodny w produkcji roślinnej można zmniejszyć, zwiększając wydajność nawadniania oraz stosując odpowiednie terminy i ilości dostarczanej wody.
• Szary ślad wodny to woda potrzebna do rozcieńczenia zanieczyszczeń do poziomu bezpiecznego stężenia (np. azotu zawartego w nawozach).
  Nie wszystkie wody szare pochodzą z wód niebieskich.
  Szary ślad wodny w produkcji roślinnej można zmniejszyć poprzez ograniczenie wypłukiwania zanieczyszczeń z gleby, precyzyjne i efektywne nawożenie, precyzyjne stosowanie środków ochrony roślin. W przypadku rolnictwa ekologicznego szary ślad wodny wynosi zero.

Niebieska i zielona woda

Woda odpływająca rzekami to tzw. woda niebieska – stosowana głównie do zaspokajania potrzeb ludności i przemysłu. Woda, która trafia do gleby to tzw. woda zielona, z której korzysta roślinność, w tym rośliny uprawne.

Czy konsumenci mogą zmniejszyć ślad wodny z rolnictwa?

Rolą i głównym zadaniem rolnictwa jest zapewnienie żywności dla społeczeństwa. Natomiast ślad wodny pozwala na identyfikację sektorów rolniczych, w których zużycie wody jest szczególnie wysokie, a w obecnych warunkach klimatycznych, które mogą, a nawet powinny, wdrożyć działania mające na celu efektywniejsze wykorzystanie zasobów wodnych.

Dzięki śladowi wodnemu konsumenci mogą dokonywać porównań między różnymi produktami rolnymi i wybierać te, które promują bardziej zrównoważone praktyki w rolnictwie i z mniejszym śladem wodnym.

To my – konsumenci – wpływamy pośrednio na to, co produkuje i w najbliższej przyszłości produkować będzie rolnictwo.

Według Grace Water Footprint Calculator (WFC), dieta ma największy wpływ na to, jaki ślad wodny przypada na człowieka. Nasza dieta – czyli to co jemy – wpływa bardziej na gospodarowanie wodą w domu niż np. mycie się czy spłukiwanie toalety.

Więcej na temat śladu wodnego związanego żywnością można przeczytać w artykule: “Czy eksportując żywność eksportujemy wodę?“.