Spółka wodna, czyli kiedy „niczyje” ma zarządcę

spółka wodna

Spółka wodna – czy i komu są potrzebne takie organizacje?

Zgodnie z ustawą Prawo Wodne utrzymanie urządzeń melioracji należy do zainteresowanych właścicieli gruntów, a jeżeli urządzenia te są objęte działalnością spółki wodnej – to do tej spółki. I tu pojawia się pierwszy problem. Bo co to znaczy „do zainteresowanych właścicieli”? A co w przypadku braku zainteresowania? Nie prowadzę działalności rolniczej, nie czerpię bezpośrednich korzyści z faktu, że przez moją działkę przebiega rów melioracyjny (a przynajmniej tak mi się wydaje, bo przecież nie uprawiam pola i nie zbieram plonów). Niewłaściwe utrzymanie rowu lub brak jakichkolwiek działań w tym kierunku jest przedmiotem wielu sporów sąsiedzkich i ciągnących się latami postępowań administracyjnych, w których zazwyczaj jedna ze stron nigdy nie będzie zadowolona z rozstrzygnięcia i wydanej decyzji.

I właśnie dlatego, na terenie poszczególnych gmin działały i nadal działają spółki wodne, zajmujące się utrzymaniem urządzeń melioracji wodnych. Do ich zadań należy utrzymanie i ochrona urządzeń, co zapewnia właściwe ich działanie i pełnienie funkcji nawadniająco-odwadniającej.

Niestety obecnie poczucie własności i przynależności gruntu powoduje przeświadczenie o braku współodpowiedzialności za teren poza nim i niechęć do powoływania spółek wodnych, czy choćby nawet uczestnictwa w jej strukturach. W myśl zasady „wolnoć Tomku w swoim domku”, coraz częściej każdy z właścicieli, nie oglądając się na pozostałych, realizuje swoją „politykę” odwadniania gruntu. Celowo piszę „odwadniania”, bo to głównie temu służą pseudozabiegi melioracyjne. O tym, że powinny służyć również nawadnianiu, mało kto już pamięta.

Przypomnijmy

Melioracje to czynności obejmujące regulację stosunków powietrzno-wodnych w glebie dla stworzenia możliwie dobrych warunków wzrostu roślin uprawnych, poprzez zabiegi odwadniające i nawadnianie.

Teraz natomiast skupimy się na tym, czym jest spółka wodna, a jest to organizacja, która daje możliwość poprawy funkcjonowania melioracji (rozumianych jako łączne zabiegi związane z odwadnianiem i nawadnianiem). Czy reaktywacja i efektywne działanie spółek wodnych są szansą na zrównoważone gospodarowanie wodą w czasach zmian klimatycznych i postępującego jej niedoboru?

Spółka wodna w prawie

W każdej kolejnej ustawie Prawo wodne jeden z rozdziałów poświęcony jest spółkom wodnym i mówi o celu działalności spółki, o jej powoływaniu, statucie, odpowiedzialności oraz składkach. Również aktualna ustawa cały rozdział poświęciła tematowi, co świadczy, jak ważna jest to organizacja. Spółki wodne mogą być tworzone do wykonywania, utrzymywania oraz eksploatacji urządzeń, także wodnych, służących w szczególności do:

  • zapewnienia wody dla ludności, w tym jej uzdatniania i dostarczania;
  • ochrony wód przed zanieczyszczeniem, w tym odprowadzania i oczyszczania ścieków;
  • melioracji wodnych oraz prowadzenia racjonalnej gospodarki na zmeliorowanych gruntach;
  • ochrony przed powodzią.

Dodatkowo w przepisach nowej ustawy wskazano jeszcze jedną funkcję spółki wodnej – odwadnianie gruntów zabudowanych lub zorganizowanych. Obok dotychczas przyjętych celów funkcjonowania spółek pojawił się dodatkowy cel, wychodzący naprzeciw zmieniającym się warunkom użytkowania gruntów oraz zmieniającemu się sposobowi zagospodarowania terenu.

Jednocześnie, pomimo wagi, jaką przypisuje się w ustawie spółkom wodnym, inny akt prawny pozbawia nas wiedzy o ich funkcjonowaniu i statystycznych informacji o działalności melioracyjnej oraz utrzymaniu urządzeń z nią związanych. Na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 2018 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2018 (Dz.U. 2018; poz. 149) zrezygnowano z badania zatytułowanego Stan ilościowy oraz utrzymanie wód i urządzeń melioracji wodnych (badanie funkcjonujące do roku 2018 pod numerem statystycznym 1.45.31 poz. 147, druk RRW – 10).

Tym samym nie jest już wymagane opracowywanie danych dotyczących melioracji. Do tej pory przygotowywały je starostwa oraz dawne Zarządy Melioracji Wodnych i Urządzeń Wodnych na podstawie danych przekazywanych przez spółki wodne. Z pozoru usunięcie jednego z arkuszy sprawozdawczych może wydawać się mało istotne, niemniej jednak od roku 2018 nie mamy wiedzy statystycznej o funkcjonowaniu spółek i ich urządzeń melioracyjnych.

Spółka wodna – zarządzanie urządzeniami melioracyjnymi

Spółka wodna powstaje w drodze porozumienia trzech osób fizycznych lub prawnych, zawartego w formie pisemnej. Do utworzenia jej wymagane jest uchwalenie statutu i dokonanie wyboru organów spółki. Szczegółowo tryb tworzenia spółek opisano w artykułach 443 – 461 ustawy Prawo wodne. Należy pamiętać, że są to niepubliczne formy organizacyjne, które zrzeszają osoby fizyczne lub prawne na zasadzie dobrowolności.

I tu wracamy do problemu „zainteresowania” działaniem systemów melioracji.

Dobrowolność zrzeszenia w jakiejkolwiek organizacji jest prawem, w związku z tym brak jest możliwości przymuszenia wszystkich właścicieli odnoszących korzyści z funkcjonowania systemu melioracji do aktywności. Przy obecnej strukturze własności gruntów oraz ze względu na różny stopień zainteresowania utrzymaniem urządzeń melioracji wodnych przez właścicieli, zarządzanie przez jeden podmiot wydaje się wręcz nieodzowną koniecznością.

Ustawodawca znalazł rozwiązanie i wskazał w przepisach podstawę ponoszenia świadczeń na rzecz spółki przez osoby niebędące jej członkami iosoby niezainteresowane funkcjonowaniem systemów melioracyjnych. Świadczenia mogą mieć charakter należności pieniężnych (wniesienie opłaty) lub obowiązków o charakterze niepieniężnym (utrzymanie urządzenia na własnym gruncie). Ważne jest, aby spółka wodna zwróciła się do właściwego starosty, który ustali w decyzji wysokość i rodzaj świadczeń oraz terminy ich spełnienia. Starosta może wydać decyzje dla każdej osoby fizycznej lub prawnej niebędącej członkiem spółki wodnej, która odnosi korzyści z urządzeń spółki lub przyczynia się do zanieczyszczenia wody, dla której ochrony spółka wodna została utworzona.

Spółka wodna – utrzymanie urządzeń melioracyjnych

Utrzymanie urządzeń melioracyjnych jest obowiązkiem każdego właściciela gruntu. Co więcej – właściwe utrzymywanie wymaga skoordynowanych działań wszystkich zobowiązanych. Dlatego warto powierzyć to działanie spółkom wodnym. Urządzenia melioracyjne stanowią często bardzo złożone i rozległe systemy, o dużym zasięgu oddziaływania. Prace utrzymaniowe powinny być prowadzone regularnie, a sam fakt istnienia urządzeń nie gwarantuje prawidłowego nawadniania i odwadniania. Aby spełniały swoje zadania muszą być utrzymywane, a właściwa koordynacja terminów i zakresów wykonywanych przez samych właścicieli gruntów prac, jest w zasadzie niemożliwa do osiągnięcia.

Ale efektów działań spółek wodnych też nie widać. Członkowie odmawiają płacenia składek, co powoduje niedofinansowanie. Brak pieniędzy generuje zaniechanie realizacji zadań, dla których spółki zostały powołane. Powstaje błędne koło – brak opłat – brak możliwości ubiegania się o dofinansowanie – brak realizacji działań. Skąd więc wziąć środki?

Spółka wodna – finansowanie urządzeń melioracyjnych

Działalność spółki wodnej finansowana jest ze składek członkowskich. Istotne w budżecie spółki wodnej mogłyby być dotacje podmiotowe z budżetu państwa. Mogłyby, ale nie zawsze spółka sięgnie po te środki, gdyż ich wysokość uzależniona jest od ściągalności składek członkowskich. Bardzo ważne jest tu zaangażowanie zarządu i efektywne działania w zakresie ściągalności składek. Wysokość przychodów ze składek członkowskich planowanych i osiągniętych jest głównym kryterium warunkującym wysokość dotacji podmiotowej z budżetu państwa. Na przykład w województwie opolskim, aby ubiegać się o dotację, ściągalność składek członkowskich musi wynosić co najmniej 65%.

Dotacje można otrzymać na konserwację rowów melioracyjnych, czyli na wykaszanie skarp i dna rowów, wycinkę drzew i krzewów, odmulanie i naprawę przepustów i budowli na rowach oraz inne prace w zakresie bieżącego utrzymania wód i urządzeń melioracji. W zależności od wprowadzonych przez poszczególne województwa zasad, dotacje można otrzymać również na zakup materiałów niezbędnych do wykonania prac melioracyjnych (w tym: paliwa, naprawy i zakup części zamiennych do sprzętu bezpośrednio używanego przy robotach melioracyjnych) czy też pokrycie części wynagrodzeń pracowników spółki, wykonujących bezpośrednio prace melioracyjne.

Przykładowo: województwo podkarpackie w roku 2022 przyznało 78 spółkom wodnym łącznie 2 675 401 zł. Najniższa kwota dotacji to 1400 zł, najwyższa 95 983 zł, a średnio to ponad 34 000 na spółkę.

Dodatkowo spółka wodna może liczyć na wsparcie w formie dotacji celowych z budżetu jednostek samorządu terytorialnego w drodze uchwały Rady Gminy. Kwoty uzależnione są od możliwości budżetowych gminy. Spółka również może generować zysk, który powinien zostać przeznaczony na działania statutowe. Efektywnie działający zarząd sięgnie też po decyzje starosty, aby obciążyć finansowo tych „zainteresowanych” utrzymaniem urządzeń melioracyjnych, którzy zainteresowani nie są, a mimo wszystko funkcjonowanie systemów melioracyjnych przynosi im wymierne korzyści.

W poprzednich naborach w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 – 2020 (ostatni od 28 grudnia 2022 r. do 24 lutego 2023 r.) spółka wodna mogła ubiegać się o wsparcie w ramach Poddziałania 5.1 Wsparcie inwestycji w środki zapobiegawcze, których celem jest ograniczenie skutków prawdopodobnych klęsk żywiołowych, niekorzystnych zjawisk klimatycznych i katastrof. Wsparcie można było uzyskać m.in. na zaopatrzenie w sprzęt do utrzymywania urządzeń wodnych służących zabezpieczeniu gospodarstw rolnych przed zalaniem, podtopieniem lub nadmiernym uwilgoceniem spowodowanym przez powódź lub deszcz nawalny. Pomoc objęła również wykonanie robót, polegających na:

  • przebudowie lub remoncie rowu melioracyjnego;
  • budowie, przebudowie lub remoncie przepustu, progu piętrzącego, zastawki lub przepustu z piętrzeniem;
  • pracach na sieciach drenarskich.

Całkowity limit finansowy w ramach poddziałania 5.1 przeznaczony na projekty realizowane przez spółki wodne i związki spółek wynosi ponad 327 mln zł. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa na swojej stronie opublikowała aktualną informację o kolejności rozdzielania pomocy w ramach poddziałania.

Na liście głównej znajduje się aktualnie 58 spółek oraz 13 spółek na „rezerwowej”, oczekując na pozytywne zweryfikowanie (dane zaktualizowane przez ARiMR na 25.04.2023 r.)

Kibicuję i trzymam kciuki za wszystkie spółki wodne, aby udało im się otrzymać dofinansowanie. A pozostałe dopinguję do zwiększenia efektywności działania, ściągalności składek i sięgania po środki zewnętrzne na realizację swoich działań statutowych. Dodatkowo wszystkim „zainteresowanym” przypominam, że od 2018 r. można również powołać spółkę wodną, której celem będzie odwadnianie gruntów zabudowanych lub zorganizowanych.

Assistant Icon

Używamy plików cookie, aby zapewnić najlepszą jakość korzystania z Internetu. Zgadzając się, zgadzasz się na użycie plików cookie zgodnie z naszą polityką plików cookie.

Close Popup
Privacy Settings saved!
Ustawienie prywatności

Kiedy odwiedzasz dowolną witrynę internetową, może ona przechowywać lub pobierać informacje w Twojej przeglądarce, głównie w formie plików cookie. Tutaj możesz kontrolować swoje osobiste usługi cookie.

These cookies are necessary for the website to function and cannot be switched off in our systems.

Technical Cookies
In order to use this website we use the following technically required cookies
  • wordpress_test_cookie
  • wordpress_logged_in_
  • wordpress_sec

Cloudflare
For perfomance reasons we use Cloudflare as a CDN network. This saves a cookie "__cfduid" to apply security settings on a per-client basis. This cookie is strictly necessary for Cloudflare's security features and cannot be turned off.
  • __cfduid

Odrzuć
Zapisz
Zaakceptuj

music-cover