Strategia odporności wodnej ogłoszona! Czy to przełom w unijnej polityce wodnej?

Europejska polityka wodna wchodzi w nowy etap. Ogłoszona wczoraj Strategia odporności wodnej ma odwrócić niekorzystne trendy związane z deficytem wody, degradacją ekosystemów i rosnącymi kosztami zasobów. Dokument COM(2025) 280/3 – to pierwszy tak kompleksowy plan działań na rzecz przywrócenia równowagi w gospodarce wodnej UE. Jako pierwsi w Polsce omawiamy jego założenia.

Woda jako czynnik globalnej destabilizacji

Walka o dostęp do zasobów wody słodkiej przestaje być kwestią lokalną – staje się jednym z głównych źródeł napięć geopolitycznych. Jak czytamy w Strategii odporności wodnej (ang. Water resilience strategy), kurczące się zasoby wody na świecie pogłębiają konflikty i wymuszają migracje ludności. Tylko w 2024 r. katastrofy naturalne – takie jak powodzie, susze czy zanieczyszczenia wód – zmusiły do przesiedlenia 40 mln osób. Łączne straty finansowe spowodowane tymi zjawiskami przekroczyły 480 mld euro.

Prognozy są alarmujące – jeśli obecny trend się utrzyma, globalne zapotrzebowanie na wodę w 2030 r. przewyższy dostępne zasoby nawet o 40 proc. W tym kontekście Komisja Europejska nie pozostawia złudzeń – woda staje się zasobem strategicznym o fundamentalnym znaczeniu dla bezpieczeństwa, stabilności społecznej i rozwoju gospodarczego zarówno w Europie, jak i poza jej granicami.

Strategia odporności wodnej – cele podstawowe

Nowy dokument wyznacza trzy kluczowe cele:

• odbudowa i ochrona cyklu wodnego,
• rozwój gospodarki wodnej zorientowanej na efektywność i innowacje
• powszechny dostęp do bezpiecznej i przystępnej cenowo wody.

W ich realizacji pomocnych ma być pięć wspólnych filarów działań na poziomie UE: skuteczne zarządzanie, inwestycje publiczne i prywatne, cyfryzacja i sztuczna inteligencja, wspieranie badań naukowych i innowacje oraz bezpieczeństwo i gotowość.

Strategia podkreśla, że inwestycje w zrównoważone zarządzanie wodą to nie tylko konieczność, ale również szansa gospodarcza. W 2022 r. sektor wodny w Europie wygenerował wartość dodaną w wysokości 111,7 mld euro, zapewniając zatrudnienie 1,6 mln osób w ponad 80 tys. firm, z czego większość to MŚP.

Water Efficiency First

Jednym z podstawowych założeń strategii jest zasada: efektywność wodna przede wszystkim (Water Efficiency First). W praktyce oznacza to, że priorytet mają działania ograniczające zużycie i straty wody – przed rozbudową nowych ujęć. KE wskazuje, że w niektórych krajach UE straty wody w sieciach wodociągowych przekraczają 50 proc. Dlatego państwa członkowskie będą zobowiązane do wyznaczenia krajowych progów strat i przygotowania planów ich redukcji.

Strategia przewiduje także m.in.: rewizję systemów taryfowych, promocję odzysku wody ze ścieków komunalnych (obecnie tylko 2,4 proc. jest wykorzystywane ponownie), minimalne standardy zużycia dla centrów danych i systemów chłodzenia przemysłowego oraz wsparcie dla modeli gospodarki o obiegu zamkniętym.

Infrastruktura oparta na przyrodzie i miasta-gąbki

Silny akcent położono na rozwiązania oparte na przyrodzie – retencję krajobrazową, renaturyzację rzek i odbudowę mokradeł. Komisja zapowiada cel przywrócenia co najmniej 25 tys. km rzek do stanu swobodnego przepływu do 2030 r. W miastach wspierany będzie rozwój miast-gąbek – systemów błękitno-zielonej infrastruktury zatrzymującej wodę opadową.

Równolegle przewidziano działania na rzecz poprawy jakości gleb i zwiększenia naturalnej zdolności magazynowania wody w rolnictwie. KE podkreśla, że odporność wodna nie jest możliwa bez zdrowych gleb i zrównoważonego użytkowania gruntów.

Nowe technologie i bezpieczeństwo

Strategia zakłada wykorzystanie narzędzi cyfrowych i rozwoju sztucznej inteligencji w monitorowaniu i zarządzaniu zasobami wodnymi. Komisja planuje uruchomienie tematycznego huba Copernicus ds. wody, rozwój systemów inteligentnego opomiarowania i stworzenie unijnego mechanizmu gromadzenia danych hydrologicznych.

W odpowiedzi na zagrożenia naturalne i technologiczne, dokument przewiduje także działania z zakresu prewencji, zarządzania ryzykiem i cyberbezpieczeństwa infrastruktury krytycznej.

Woda jako dobro publiczne

Strategia potwierdza, że dostęp do bezpiecznej wody pitnej i urządzeń sanitarnych to prawo człowieka i dobro publiczne. Wspierane będą programy edukacyjne, kampanie informacyjne i partnerskie działania z obywatelami oraz samorządami.

W kontekście globalnym Komisja wskazuje, że do 2030 r. co najmniej 70 mln osób poza UE powinno uzyskać dostęp do wody dzięki inwestycjom w ramach Global Gateway.

Co z suszą?

W ramach Strategii odporności wodnej Komisja Europejska zapowiedziała opracowanie wskaźników oceny deficytu wodnego oraz technicznych wytycznych dotyczących planów przeciwdziałania skutkom suszy. Oba narzędzia mają wspomóc państwa członkowskie w skuteczniejszym reagowaniu na zjawiska hydrologiczne, które coraz częściej zagrażają dostępności wody w Europie.

Nowe wskaźniki pozwolą lepiej identyfikować obszary szczególnie narażone na niedobory wody oraz monitorować zmiany w czasie. Będą podstawą do projektowania skutecznych działań prewencyjnych i adaptacyjnych, opartych na wspólnych standardach unijnych.

Równolegle Komisja opublikuje wytyczne techniczne do planów przeciwdziałania skutkom suszy, które mają uspójnić podejście stosowane w krajowych i regionalnych strategiach. Dokument będzie uwzględniał zarówno najnowszą wiedzę naukową, jak i doświadczenia państw członkowskich, a także odnosił się do wymogów Ramowej Dyrektywy Wodnej i planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy.

– To ważny krok w kierunku wzmocnienia odporności Europy na zjawiska ekstremalne. Susze i deficyt wody nie są już problemem marginalnym – mają bezpośredni wpływ na produkcję żywności, energetykę, przemysł i codzienne życie obywateli – komentują autorzy strategii.

Przygotowywane dokumenty mają zostać opublikowane w kolejnych etapach wdrażania strategii i będą stanowić element dialogu z państwami członkowskimi w ramach przeglądu planów gospodarowania wodami i planów zarządzania ryzykiem powodziowym na lata 2025–2027.

Kierunek 2050

Strategia wyznacza kierunki działań prowadzących do budowy Europy odpornej na kryzysy wodne do 2050 r. Dokument stanowi zarazem wkład UE w przygotowania do Konferencji ONZ poświęconej wodzie w 2026 r. To nie jest dokument deklaratywny. To operacyjna mapa działań na najbliższe 25 lat – komentują eksperci KE. Po raz pierwszy w historii woda została uznana za zasób krytyczny o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa i spójności Unii Europejskiej.

zdj. główne: Jimmy Chang/Unsplash