Światowy Dzień Praw Konsumenta, czyli pora na uczciwe i odpowiedzialne zakupy

Co roku 15 marca obchodzimy Światowy Dzień Praw Konsumenta. A ponieważ wszyscy jesteśmy konsumentami, jest to tak naprawdę dzień praw każdego z nas. Niestety, mało kto zna je na tyle dobrze, by w pełni z nich korzystać. Wbrew pozorom chodzi nie tylko o prawo do reklamacji czy odstąpienia od umowy. Jako kupujący i zamawiający podejmujemy decyzje, które wpływają na poziom naszego życia i stan portfela, ale także dobrobyt społeczny, ekologiczny i ekonomiczny.

Światowy Dzień Praw Konsumenta 2024

Data 15 marca nie jest oczywiście przypadkowa. To właśnie tego dnia w 1962 r. amerykański prezydent John F. Kennedy zaprezentował przed Kongresem projekt ustawy o ochronie praw konsumenta, obejmujący prawo do informacji, wyboru, bezpieczeństwa oraz reprezentacji. Organizacja Narodów Zjednoczonych wykorzystała te podwaliny, tworząc w 1985 r. własne wytyczne i rozszerzając listę praw konsumenta o kolejne cztery: prawo do zaspokojenia podstawowych potrzeb, do zadośćuczynienia, edukacji konsumenckiej i zdrowego środowiska naturalnego. Chociaż minęło prawie 40 lat, sytuacja wciąż daleka jest od ideału.

W 2024 r. Światowy Dzień Praw Konsumenta obchodzony jest pod hasłem Sprawiedliwej i Odpowiedzialnej Sztucznej Inteligencji. Tym hasłem Międzynarodowa Organizacja Konsumencka (CI) pragnie zwrócić uwagę na nadużycia wynikające z dezinformacji, naruszania prywatności i dyskryminacji związanej z wykorzystaniem systemów AI.

Ślad wodny a prawa konsumenta

W szerokim kanonie praw, jakie należą się nam jako kupującym, jest wspomniane już prawo do informacji. Mówiąc w skrócie, powinniśmy wiedzieć, z czym wiąże się wybór danego produktu, również w kontekście ekologicznym. Dla coraz większej części społeczeństwa to kryterium jest ważniejsze niż cena.

Przepisy unijne nakładają na producentów sprzętu AGD, żarówek i samochodów obowiązek określenia klasy energetycznej produktu, więc taką informację można uzyskać u sprzedawcy lub na opakowaniu. Ale już dane na temat ich śladu wodnego są zazwyczaj niedostępne. W rezultacie mało kto ma szansę na podjęcie odpowiedzialnej decyzji. A chodzi nie tylko o zakup pralki, ale także koszulki, telefonu komórkowego czy kilograma mięsa. Podczas gdy człowiek zużywa średnio 50-100 l wody dziennie na mycie, picie i spłukiwanie, potrzeba nawet 2-5 tys. l, aby pokryć jego dzienne zapotrzebowanie na żywność.

Warto wiedzieć, że:

• produkcja jednego samochodu wiąże się ze zużyciem nawet 83 tys. l wody;
• jedna porcja wołowiny ma ślad wodny rzędu ok 1750 l, podczas gdy indyka niecałe 500 l;
• produkcja jednej porcji ryżu pochłania prawie 280 l wody, a kukurydzy 140 l;
• nowa para dżinsów to kolejnych 10 tys. l wody, nowy T-shirt 2,7 tys. l.

Czy nie powinniśmy mieć prawa do takich informacji przy każdym zakupie?

Konsumpcjonizm i marnotrawstwo – grzechy XXI w.

Światowy Dzień Praw Konsumenta skłania do refleksji nad kupowaniem. Przy aktualnym tempie nabywania wciąż nowych produktów, niedługo potrzebować będziemy dwóch planet, by zaspokoić ten trend. Oprócz śladu wodnego i śladu węglowego coraz więcej mówi się o śladzie ekologicznym, czyli liczbie m² lądu, potrzebnych dla danej aktywności. Ziemia już jest dla nas niewystarczająca.

A problemem jest nie tylko zbyteczne kupowanie z powodu mody, kaprysów, zniżek czy snobizmu, ale także marnotrawstwo. Jeśli chodzi o ten temat, to co roku w skali globalnej marnotrawione jest 82 mld m³ wody! Do odpadów trafia również 344 megaton żywności oraz 92 mln ton produktów tekstylnych. Jaka część z nich jest niezdatna do użycia, a jaka po prostu wyszła z mody?

Światowy Dzień Praw Konsumenta jako okazja do edukacji

Błędem jest założenie, że większości z nas jest to obojętne, a przysłowiowego Kowalskiego interesuje tylko jego własny talerz i szafa. Świadomość ekologiczna jest coraz bardziej rozwinięta i coraz większa grupa konsumentów dokonuje wyborów dla dobra planety. Nawet kosztem wydania kilku złotych więcej i pozyskania mniej luksusowych dóbr.

W Światowy Dzień Praw Konsumenta warto więc głośno upomnieć się o prawo do informacji i edukacji. Mowa tu o uczciwych kampaniach marketingowych i wyczerpujących etykietach, uwzględniających wszystko, co konsument chciałby i powinien wiedzieć. W Europie niektórzy producenci baterii łazienkowych dobrowolnie stosują już etykietę wodną. W bojach z prawną stroną systemu mogą natomiast pomóc rzecznicy konsumenta oraz inspekcje handlowe.