Światowy Dzień Wody 2025: ochrona lodowców vs. naturalna retencja

Klimat ocieplamy na wiele sposobów – zarówno wskutek emisji gazów cieplarnianych ze spalania paliw kopalnych czy produkcji rolniczej, jak i odwadniając torfowiska. To, że podejmowane dotychczas działania adaptacyjne są niewystarczające, skutkuje choćby tym, że pomimo suszy, która trwa w Polsce od 2015 r. w wielu miejscach kraju nadal nie doceniamy roli naturalnych mokradeł w łagodzeniu zjawisk ekstremalnych i ich skutków.

Zrozumieć procesy

Warto wyjaśnić jak to się dzieje, że degradując mokradła, przyczyniamy się do globalnego ocieplenia. Mokre torfowisko, czyli bagno, zbudowane jest z węgla i pochłania CO₂ z atmosfery. Na skutek odwodnienia (przecięcia go rowem, który odprowadza wodę) węgiel ma kontakt z powietrzem, utlenia się i trafia do atmosfery w postaci CO₂. To oczywiście bardzo uproszczony opis, ale ma za zadanie podkreślić, że regulujące obieg wody i węgla torfowisko, jeśli jest w stanie zaburzonym, staje się emiterem gazów cieplarnianych.

Zmiany klimatu przyspieszają proces topnienia lodowców na świecie. Co prawda nie występują one na terenie Polski, ale obserwacje meteorologiczne pokazują wyraźny trend związany z cieplejszymi zimami i mniejszą ilością zalegającego w górach śniegu. Czy można uznać to za odpowiednik zanikających lodowców? Na naszej szerokości geograficznej śnieg w górach jest kluczowy dla odbudowy zasobów wody głównie przez powolny proces topnienia. Przy braku pokrywy śnieżnej zasilanie wód podziemnych jest ograniczone. Skutkuje to zaburzeniem obiegu wody w przyrodzie, a w konsekwencji eksperci IMGW-PIB już od końca lutego bieżącego roku mówią o suszy hydrologicznej.

Światowy Dzień Wody okazją do rozmów o naturalnej retencji

Z okazji Dnia Wody 2025 zwracamy uwagę na potencjał przyrody i krajobrazu, które mogą wspierać nas w lepszym zarządzaniu wodami i adaptacji do zmian klimatu. Podkreślamy, że największym naturalnym zbiornikiem, który skutecznie i na długo zatrzymuje wodę, jest krajobraz: lasy, pola, mokradła, zbiorniki, rzeki i ich doliny, a także inne tereny zielone.

Dlatego w działaniach doradczych i edukacyjnych należy podkreślać rolę ochrony i odtwarzania naturalnej retencji, spowalniania odpływu i zagospodarowania wody z opadu wszędzie, gdzie jest to możliwe. Warto pamiętać, że zarządzanie wodami rozpoczyna się w krajobrazie, w zlewni, tam, gdzie spada kropla wody. Rola rzek w tym procesie jest wyjątkowa, bo stanowią najniższy punkt i odbiornik wód z krajobrazu. Dlatego warto zadbać o to, aby woda w nich zatrzymywała się jak najdłużej.

Zrozumienie wzajemnych powiązań i poszukiwanie rozwiązań opartych na współczesnej wiedzy i faktach naukowych dają szansę na realną poprawę zarządzania wodami, adekwatną do zmieniającego się otoczenia. Kluczem do lepszego obiegu wody w przyrodzie, staje się zatem zmiana podejścia do gospodarowania nimi. Zamiast szybko się ich pozbywać z przestrzeni miejskiej, z terenów zabudowanych czy z krajobrazu, powinniśmy kierować je z powrotem do obiegu.

Rozsączać, spowalniać odpływ, a także gromadzić, ograniczając do minimum spływ wód opadowych do sieci kanalizacyjnej i do rzek. Rozwiązań na zwiększanie retencji wody niekoniecznie musimy szukać w sztucznych zbiornikach, których oddziaływanie często ma charakter lokalny i nie rozwiązuje problemu wynikającego z zarządzania wodami w obszarze całej zlewni. Ochrona i odtwarzanie obszarów naturalnej retencji w krajobrazie jest szansą na zmniejszenie wrażliwości społeczności lokalnych i samorządów na skutki zmiany klimatu.

Ekspercka wiedza przełożona na czytelny język odbiorców – samorządów i mieszkańców

Fundacja Zdrowa Rzeka, wraz z Małopolskim Urzędem Marszałkowskim, w ramach projektu LIFE Małopolska Wdrażanie Regionalnego Planu Działań dla Klimatu i Energii dla województwa małopolskiego, opracowała w grudniu 2024 r. dwa Ekoporadniki, które mają wspierać adaptację samorządów, lokalnych ekodoradców, a poprzez nich rolników, deweloperów, inwestorów i zarządców budynków do zmiany klimatu:

• Wytyczne i dobre praktyki w zakresie gospodarowania wodami opadowymi w budynkach użyteczności publicznej i przez mieszkańców
• Adaptacja rolnictwa do zmiany klimatu. Dobre praktyki krajowe i zagraniczne dotyczące rolnictwa przyjaznego klimatowi

W publikacjach prezentujemy praktyczne rozwiązania – polskie i zagraniczne pomysły służące zagospodarowaniu wód opadowych i odtwarzaniu naturalnej retencji (zatrzymywaniu wód w krajobrazie) oraz instrumenty wspierające ich realizację. Prezentujemy również przykłady dobrych praktyk rolniczych sprzyjających adaptacji rolnictwa do zmiany klimatu.

Autorami Ekoporadników są eksperci i naukowcy, którzy dzielą się najnowszą wiedzą, popartą doświadczeniami z wielu projektów zrealizowanych w interdyscyplinarnych zespołach polskich i międzynarodowych.

Więcej informacji na stronie internetowej zdrowarzeka.pl.