W samym sercu dawnej Litwy, wśród rozległych lasów i malowniczych łąk, rozpościera się jezioro Świteź – miejsce, które od wieków intryguje swoją niezwykłą aurą. Położone niedaleko Nowogródka, jest jednym z tych punktów na mapie, które łączą w sobie bogactwo natury z tajemniczą przeszłością. To właśnie tutaj historia splata się z legendą, tworząc opowieść, która inspiruje artystów, badaczy i podróżników. Jezioro zyskało nieśmiertelną sławę dzięki balladzie Adama Mickiewicza, ale jego historia sięga znacznie głębiej, kryjąc w sobie niezliczone opowieści przekazywane z pokolenia na pokolenie.
Jezioro Świteź – naturalny fenomen
Jezioro Świteź, położone na Białorusi, na granicy rejonów nowogródzkiego i korelickiego. Badania wskazują, że jezioro to powstało w wyniku procesów krasowych, polegających na rozpuszczaniu skał wapiennych przez wody podziemne, co prowadziło do zapadania się powierzchni ziemi i tworzenia zagłębień wypełnionych wodą. Ma unikatowy, lejkowaty kształt zbliżony do koła i leży na wysokości 258 m n.p.m. Jest niewielkim zbiornikiem o powierzchni około 2,5 km² i maksymalnej głębokości sięgającej 15 m. Jezioro nie jest zasilane przez żadne większe rzeki i wypływa z niego jedynie strumień Sworotwa.
Flora jeziora Świteź charakteryzuje się obecnością roślin reliktowych takich jak lobelia jeziorna i brzeżyca jednokwiatowa, której to jest jedyne znane stanowisko na Białorusi. W wodach jeziora dominuje lin, adaptujący się do niskiej kwasowości wody, co stanowi barierę dla innych gatunków ryb.
Od 1970 r. jezioro wraz z otaczającym terenem jest chronione jako część Świteziańskiego Rezerwatu Krajobrazowego. Stanisław Lorentz, który w 1930 r. doprowadził do uznania jeziora za zabytek, przyczynił się do zachowania jego unikatowej przyrody i krajobrazu. Obecnie jezioro jest popularnym miejscem rekreacji, z dozwolonym amatorskim wędkarstwem.
Legenda o zatopionym mieście
Największą sławę jezioro Świteź zawdzięcza swojej legendzie, która została uwieczniona przez Adama Mickiewicza w balladzie Świteź. To niezwykłe opowiadanie o zatopionym mieście i jego mieszkańcach stanowi esencję romantycznego ducha, w którym rzeczywistość przeplata się z metafizyką. Według przekazów, w miejscu dzisiejszego jeziora znajdowało się niegdyś bogate miasto. Jego mieszkańcy wiedli spokojne życie, aż do chwili, gdy na ziemie te najechali wrogowie z Rusi.
Zgodnie z legendą, gdy wojska ruskie obległy pobliski Nowogródek, ówczesną stolicę Litwy, Wielki Książę Litewski Mendog poprosił o pomoc władającego Świtezią Tuhana. Mimo że Tuhan stanął przed trudnym wyborem, czy pośpieszyć z odsieczą czy pozostać i bronić własnego miasta, zdecydował się pomóc Mendogowi, zostawiając w Świtezi tylko kobiety, dzieci i starców. Wkrótce potem miasto zostało zaatakowane przez zwycięskie wojska ruskie. Według opowieści, kiedy wrogowie zdobyli miasto, jego mieszkańcy, nie chcąc się poddać, zwrócili się do Boga z prośbą o pomoc. W odpowiedzi na ich modlitwy, ziemia otworzyła się, pochłaniając miasto i tworząc na jego miejscu jezioro.
Ta dramatyczna historia stała się podstawą dla lokalnych wierzeń, w tym o lobeliach, białych kwiatach, które pojawiły się na jeziorze jako symbol poświęcenia mieszkańców. Te rośliny, nazywane car zielem przez lokalnych mieszkańców, stały się symbolem przekleństwa dla każdego, kto próbuje je zerwać, co odzwierciedla ciągłość ducha i odwagi dawnego miasta.
Według innych przekazów, mieszkańcy zatopionego miasta żyją nadal pod powierzchnią jeziora. W ciche noce można usłyszeć ich pieśni, a światło księżyca czasem wydobywa z wody tajemnicze postacie – duchy zatopionych.
Ballada Mickiewicza dodała tej legendzie poetyckiego blasku, przedstawiając zatopionych mieszkańców jako obrońców honoru i czystości swojej ziemi. Ich tragiczny los, połączony z niezwykłą ofiarnością, uczynił z opowieści o Świtezi jeden z najpiękniejszych mitów polskiej literatury romantycznej.
Tajemnicze obrzędy i niezwykłe właściwości jeziora Świteź
Jezioro, poza swoją literacką i przyrodniczą sławą, jest również miejscem, które otacza aura duchowych rytuałów i mistycznych wierzeń. Według okolicznych mieszkańców, głębie jeziora zamieszkują nimfy, zwane świteziankami. Woda jeziora, uznawana za świętą, ma według podań oczyszczające właściwości – zarówno dla ciała, jak i ducha. Lokalne tradycje sugerują, że kąpiel w Świtezi może przynieść ulgę zmęczonym oczom oraz pozwolić na duchowe odrodzenie.
Prosty rytuał zanurzenia w jeziorze, połączony z medytacją i powtarzaniem zaklęcia: Chcę widzieć wszystko takim, jakie jest. Niech moja myśl będzie tak czysta i jasna, jak woda Świtezi, ma moc uwalniania od złudzeń i oczyszczania umysłu, umożliwiając lepsze zrozumienie otaczającej rzeczywistości. Czy takie praktyki rzeczywiście mają nadprzyrodzoną moc, czy raczej pozwalają jedynie na chwilę refleksji i relaksu – pozostaje pytaniem, które każdy odwiedzający Świteź musi rozstrzygnąć samodzielnie.
