Czy unijny system handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) naprawdę działa?

Według najnowszych danych przedstawionych przez Komisję Europejską unijny system handlu uprawnieniami do emisji zmniejszył je od 2005 r. o 50 proc. (w objętych systemem sektorach). Na obecny, czwarty etap unijnego systemu ETS, a więc na lata 2021–2030, Unia Europejska wyznaczyła cel, jakim jest zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 62 proc. w porównaniu z poziomem z 2005 r. Przedstawione dane pokazują, że wszystko jest na dobrej drodze do osiągnięcia zamierzonego celu.

Jak działa unijny system handlu uprawnieniami do emisji?

Od 1 stycznia 2005 r. operatorzy prowadzący wszystkie rodzaje działalności objętych przepisami muszą co roku przekazywać odpowiednią liczbę uprawnień, by pokryć wielkość emisji gazów cieplarnianych w poprzednim roku (w liczbie jednego uprawnienia na tonę dwutlenku węgla lub równoważną ilość innych silnych gazów cieplarnianych).

Całkowita liczba uprawnień wydawanych każdego roku w UE jest stopniowo zmniejszana – o 1,74 proc. w latach 2013 i 2020 oraz o 2,2 proc. w latach 2021–2023. W latach 2024–2027 będzie zmniejszana o 4,3 proc. rocznie, a później o 4,4 proc.

System bezpłatnych uprawnień został zmieniony w celu rozwiązania problemu ucieczki emisji poprzez skoncentrowanie się na sektorach obarczonych wysokim ryzykiem przeniesienia produkcji poza UE. W związku z powyższym:

• bezpłatne uprawnienia będą stopniowo wycofywane według wskaźników redukcji;
• został ustanowiony mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO₂ (CBAM), czyli system ustalania cen emisji dwutlenku węgla, który ma zastosowanie do energochłonnych produktów importowanych na terytorium UE – przydział bezpłatnych uprawnień w ramach systemu ETS będzie stopniowo wygaszany (do 2034 r.).

Unijny system handlu uprawnieniami do emisji – najnowsze dane

Najnowsze dane przekazane przez państwa członkowskie UE w terminie do dnia 31 marca 2025 r. wskazują na zmniejszenie emisji w 2024 r. o 5 proc. w porównaniu z poziomami z 2023 r., pochodzącymi od zgłaszających instalacji stacjonarnych i operatorów statków powietrznych. W związku z tym emisje w ramach ETS są obecnie o około 50 proc. niższe od poziomów z 2005 r. Obserwowana tendencja potwierdza skuteczność i efektywność unijnego systemu handlu jako ważnego instrumentu polityki na rzecz dekarbonizacji gospodarki europejskiej.

Znaczący spadek emisji w ramach EU ETS jest efektem starań w sektorze energetycznym, w którym emisje z produkcji energii elektrycznej zmniejszono o 12 proc. w porównaniu z poziomami z 2023 r. Spadek ten wynika ze wzrostu udziału energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych o 8 proc. i energii jądrowej o 5 proc. oraz spadkiem udziału gazu o 8 proc. i węgla o 15 proc. Głównymi czynnikami napędzającymi zwiększoną produkcję energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych były energia słoneczna i wodna. Energia wytwarzana przez wiatr pozostawała stabilna pomimo mniej korzystnych warunków pogodowych w niektórych okresach roku. Całkowita produkcja energii elektrycznej również pozostała stabilna, na poziomach podobnych do wyników z 2023 r.

Średnio emisje z energochłonnego przemysłu utrzymywały się na stałym poziomie. Istnieją jednak różnice między sektorami. Emisje z produkcji nawozów wzrosły na przykład o 7 proc., podczas gdy w sektorze cementu spadły o 5 proc.

Emisje lotnicze objęte EU ETS w porównaniu z 2023 r. wzrosły o około 15 proc., częściowo ze względu na rozszerzenie zasięgu geograficznego (ponowne włączenie lotów zagranicznych do i z portów w najbardziej oddalonych regionach).

Transport morski w unijnym systemie handlu uprawnieniami do emisji

Od 1 stycznia 2024 r. unijny system handlu uprawnieniami do emisji rozszerzył swoje oddziaływanie na sektor transportu morskiego, co oznacza, że armatorzy muszą monitorować emisje i nabywać jednostki EUA (European Union Allowance).

Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami przedsiębiorstwa żeglugowe od 2025 r. zgłaszają zweryfikowane emisje w ramach EU ETS. Aktualny okres sprawozdawczości jest nadal w toku, armatorzy mają czas na raportowanie do 30 września 2025 r. Od 2024 r. obowiązuje ich roczny okres przejściowy, w którym mieli obowiązek wykupić 40 proc. rzeczywiście realizowanych praw do emisji, w bieżącym roku jest to 70 proc., natomiast w kolejnym – 100 proc. W 2026 r. system raportowania emisji każdego statku będzie musiał zostać poszerzony także o CH₄ i N₂O.

Sprawozdawczość opiera się na monitorowaniu, raportowaniu i weryfikacji emisji z transportu morskiego obowiązujących od 2018 r. Na dzień 1 kwietnia 2025 r. przedsiębiorstwa żeglugowe zgłosiły około 72 mln t CO₂ w ramach zakresu EU ETS w narzędziu informatycznym do sprawozdawczości morskiej (THETIS-MRV). Spośród nich około 40 mln t CO₂ zostało już odzwierciedlonych w rejestrze EU ETS.