Barszcz Sosnowskiego – jak rozpoznać i unikać kontaktu?

Wielu z nas może nie zdawać sobie sprawy, że letnie spacery po polskich łąkach i lasach mogą niespodziewanie wiązać się z dyskomfortem. Jednym z jego potencjalnych źródeł jest barszcz Sosnowskiego – inwazyjna roślina, która została sprowadzona do Polski w latach 50. XX w. Szybko rozprzestrzeniła się na terenie całego kraju, stając się problemem zarówno dla miłośników przyrody, jak i mieszkańców obszarów wiejskich. Kontakt z sokiem tej rośliny może wywołać bolesne poparzenia, a nawet samo przebywanie w jej pobliżu podczas słonecznych dni może prowadzić do poważnych podrażnień skóry.

Co to jest barszcz Sosnowskiego?

Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi) to duża, inwazyjna roślina pochodząca z Kaukazu. Należy do rodziny selerowatych (Apiaceae) i charakteryzuje się wysokością od 1 do nawet do 4 m., dużymi, parasolowymi kwiatostanami z białymi kwiatami oraz pustymi, zielonymi łodygami z purpurowymi plamami. Barszcz Sosnowskiego został wprowadzony do Europy Wschodniej w latach 50. XX w. jako roślina pastewna. Szybko jednak okazało się, że jej toksyczność i zdolność do szybkiego rozprzestrzeniania się przeważają nad korzyściami. Obecnie można ją znaleźć w wielu krajach europejskich, w tym w Polsce (szczególnie licznie na Podhalu, w dolinach rzecznych), Niemczech, Litwie, Łotwie i Estonii. Roślina preferuje wilgotne, żyzne gleby i często rośnie wzdłuż rzek, dróg oraz na łąkach i w lasach.

Barszcz Sosnowskiego to roślina wieloletnia, której cykl życia trwa około 3-5 lat. W pierwszym roku rozwija rozety liści, a w kolejnych latach kwitnie, produkując tysiące nasion, które mogą przetrwać w glebie nawet do 7 lat. Jest trudna do zwalczenia. Kwiaty są zebrane w duże baldachy o średnicy do 80 cm. Roślina zawdzięcza swoją nazwę rosyjskiemu botanikowi, badaczowi flory Kaukazu, Dmitrija Iwanowicza Sosnowskiego.

Dlaczego barszcz Sosnowskiego jest groźny?

Szkodliwość barszczu Sosnowskiego wynika z zawartości w jego soku furanokumaryn. Te substancje, w kontakcie ze skórą i pod wpływem światła, zwłaszcza ultrafioletowego (UV), wywołują poważne oparzenia – fotodermatozę II i III stopnia. Objawy mogą pojawić się już kilkanaście minut po kontakcie z rośliną, osiągając szczytowe nasilenie między 30 minutami a 2 godzinami. Reakcja ta prowadzi do ciężkiego zapalenia skóry, objawiającego się bolesnymi pęcherzami, oparzeniami i długotrwałymi bliznami.

Intensywność reakcji zależy od indywidualnej wrażliwości, która wzrasta w wysokiej temperaturze, dużej wilgotności powietrza oraz intensywnym poceniu się. Stan zapalny zwykle trwa około 3 dni, a po tygodniu podrażnione miejsca ciemnieją, pozostawiając przebarwienia (hiperpigmentację) na kilka miesięcy. Podrażniona skóra może pozostać wrażliwa na światło UV nawet przez kilka lat. Dodatkowo, kontakt z sokiem rośliny może spowodować nawet czasową lub trwałą ślepotę, jeśli substancja dostanie się do oczu.

Roślina ta stanowi zagrożenie również dla zwierząt hodowlanych, powodując oparzenia – szczególnie wymion u krów mlecznych. Spożywanie barszczu przez zwierzęta może wywoływać zapalenie układu pokarmowego, krwotoki wewnętrzne i biegunkę. Badania wykazały, że furanokumaryny są mniej toksyczne, gdy są spożywane z pokarmem, niż w przypadku bezpośredniego kontaktu ze skórą wystawioną na działanie słońca. Mimo to substancje te nadal stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia. Szybkie rozprzestrzenianie się barszczu Sosnowskiego i wypieranie przez niego rodzimej roślinności dodatkowo zagraża różnorodności biologicznej.

Środki zapobiegawcze i leczenie

Aby zminimalizować ryzyko szkód wywołanych przez barszcz Sosnowskiego, niezbędne jest jego prawidłowe rozpoznanie oraz unikanie kontaktu z rośliną. W przypadku podejrzenia kontaktu z sokiem, należy bezzwłocznie umyć dotknięte miejsce wodą z mydłem i unikać ekspozycji na światło słoneczne przez minimum 1-2 dni. Lekkie podrażnienia skóry można łagodzić stosując maści zawierające sterydy. W sytuacji poważnych oparzeń konieczna jest wizyta u lekarza.

Uprawa barszczu Sosnowskiego jest zakazana

Uprawa barszczu Sosnowskiego jest w Polsce zakazana ze względu na zagrożenie dla zdrowia oraz szkody środowiskowe. Bez odpowiedniego zezwolenia, zabronione jest sprowadzanie, przetrzymywanie, hodowla, rozmnażanie i sprzedaż tego gatunku. Lokalne władze często zajmują się zarządzaniem i kontrolą tych roślin, dlatego ważne jest zgłaszanie ich obecności, zwłaszcza w okolicach zamieszkanych oraz na obszarach chronionych, aby przeprowadzić bezpieczne i skuteczne usunięcie rośliny. Procedurę usuwania rośliny powinni przeprowadzać wyłącznie profesjonaliści wyposażeni w odpowiednią odzież ochronną, aby uniknąć kontaktu z jej toksycznym sokiem. W przypadku podejrzenia obecności barszczu Sosnowskiego w Twojej okolicy, niezbędne jest skontaktowanie się z lokalnymi władzami odpowiedzialnymi za zarządzanie i kontrolę gatunków inwazyjnych.