Czy glebom w Polsce potrzebne jest wapnowanie?

Udział gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych w Polsce przekracza średnio 40 proc. powierzchni użytków rolnych, ale istnieją również obszary, gdzie odsetek ten jest znacznie wyższy, nawet powyżej 60 proc. Zakwaszenie gleb to jeden z najważniejszych czynników ograniczających produkcję roślinną. Pogarsza on urodzajność i zwiększa koszty prowadzenia upraw. Aby zapewnić odpowiednią jakość gruntów, należy wykonywać wapnowanie, które jest podstawowym i niezbędnym zabiegiem w produkcji roślinnej, zwłaszcza w warunkach klimatyczno-glebowych Polski.

Na czym polega wapnowanie?

Wapnowanie to nawożenie gleb zasadowymi związkami wapnia w celu zobojętnienia nadmiernej kwasowości. Zabieg ten to również inne, korzystne dla roślin, zmiany chemiczne, fizyczne i biologiczne, które wpływają ostatecznie na wzrost plonów. Wapnowanie gleb to bardzo ważny element gospodarki nawozowej, który wpływa na poprawę struktury gleby, wzmacnia jej kompleks sorpcyjny i zdolności retencyjne. Wapnowanie, jako zabieg stosowany w celu przeciwdziałania zakwaszeniu gleb, znacząco wpływa na regulację wymywania biogenów i metali ciężkich z profilu glebowego.

Przyczyny zakwaszenia gleb w Polsce

Na zakwaszenie gleb w Polsce wpływają zarówno warunki naturalne, jak i działalność człowieka. Do podstawowych czynników zaliczany jest klimat oraz rodzaj skały macierzystej. Ponad 90 proc. gleb w Polsce wytworzonych jest na kwaśnych skałach naniesionych przez lodowce. Składniki zasadowe są z nich intensywnie wymywane, zwłaszcza w obszarach o większej rocznej sumie opadów. Dlatego najwięcej gleb zakwaszonych zlokalizowanych jest w rejonach górskich i nadmorskich. Również CO₂, powstające na skutek oddychania organizmów glebowych, w niskich temperaturach koncentruje się i wpływa na wzrost zakwaszenia. Sprzyjają mu także niektóre naturalne procesy przemian związków organicznych i azotu. Szansą na przeciwdziałanie zakwaszeniu gleb, zwłaszcza w warunkach klimatyczno-glebowych Polski, jest ich wapnowanie.

Wpływ zakwaszenia gleb dla środowiska

Zakwaszenie gleb to szereg negatywnych dla środowiska skutków. Na glebach kwaśnych spada efektywność wykorzystania azotu i fosforu, zwiększają się natomiast gazowe straty azotu, mobilność glinu i innych metali. Wskutek ograniczonego wykorzystania przez rośliny makroelementów i przemieszczania metali ciężkich następuje pogorszenie jakości wód powierzchniowych. Wapnowanie wpływa na ekosystem glebowy, regulując jego właściwości fizyczne, fizykochemiczne i biologiczne.

Wpływ zakwaszenia gleb na rolnictwo

Gleba i jej właściwości stanowią jeden z najważniejszych elementów rolniczej przestrzeni produkcyjnej. W glebach zakwaszonych system korzeniowy rośliny oraz jej części naziemne nie rozwijają się prawidłowo. Następuje zmniejszenie bryły korzeniowej oraz słaby wzrost korzeni włośnikowych, co skutkuje osłabionym pobieraniem składników pokarmowych. To od właściwości gleb zależy ilość i jakość plonów, co przekłada się na opłacalność produkcji rolnej i dochodowość gospodarstw.

Spadek plonów na glebach silnie zakwaszonych może sięgać nawet kilkudziesięciu procent, zwłaszcza w przypadku roślin szczególnie wrażliwych. Jednym z najważniejszych parametrów gleby, wpływającym bezpośrednio na jej przydatność do uprawy poszczególnych gatunków roślin, jest odczyn, który oznacza się poprzez pomiar pH. Optymalne wartości pH gleby dla uprawy większości roślin zawierają się w przedziale od około 6,0 do 7,0, co odpowiada odczynowi słabo kwaśnemu i obojętnemu. Utrzymanie w glebie optymalnych wartości pH ma ogromne znaczenie dla ich żyzności.

Czy wapnowanie gleb jest opłacalne?

Wapnowanie prowadzone w sposób racjonalny i zrównoważony jest jednym z elementów gospodarki nawozowej. Wpływa również korzystnie na jej bilans ekonomiczny. Zastosowanie wapna umożliwia częściową redukcję ilości aplikowanych nawozów mineralnych, przez co obniża koszty ich zakupu. Wapnowanie to zabieg generujący wydatki (zakup i zastosowanie), bilansowany jest natomiast dodatnio poprzez uzyskane efekty, do których należy m.in. poprawienie jakości gleb oraz zwiększenie ilości uzyskanych płodów rolnych. Wapnowanie pozytywnie wpływa również na ograniczenie poboru przez rośliny metali ciężkich występujących w glebach. Rolnicy nastawieni na wzrost opłacalności produkcji z pewnością nie powinni zaprzestawać wapnowania gleb.

Dofinasowanie na wapnowanie gleb

Wapnowanie gleb generuje dodatkowe koszty, ale w Polsce aktualnie funkcjonują dwa systemy wsparcia odkwaszania gleb:

1. Ogólnopolski program środowiskowej regeneracji gleb poprzez ich wapnowanie ogłoszony w czerwcu 2019 r. przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Więcej informacji dotyczących tego. programu można znaleźć w jednym z poprzednich artykułów: “Ogólnopolski program regeneracji środowiskowej gleb poprzez ich wapnowanie“;
2. dofinansowanie w ramach Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027 w ekoschemacie Rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi, w ramach którego przewidziano płatność do praktyki polegającej na opracowaniu i przestrzeganiu planu nawożenia w wariancie z wapnowaniem.