Wodny przegląd publikacji (2)

Aktualny przegląd rozpoczynamy może nie stricte wodnym, ale bardzo ważnym z punktu widzenia ochrony zasobów Ziemi artykułem, który w połowie września ukazał się w „Science Advances” i szybko obiegł również media społecznościowe.

1. Earth beyond six of nine planetary boundaries

Richardson K., Steffen W., Lucht W. et al., 2023. Earth beyond six of nine planetary boundaries. Sci. Adv. 9, eadh2458.

Zespół badaczy ze Stokholm Resilience Center prezentuje w nim wyniki aktualizacji stanu granic naszej planety, wykazując, że ludzkość przekroczyła już sześć z dziewięciu z nich. Koncepcja granic planetarnych określa kluczowe procesy systemów globalnych, takie jak zmiana klimatu, gospodarowanie gruntami, zanieczyszczenie wody czy stan dzikiej przyrody oraz ich granice, poza którymi zdolność utrzymania zdrowej planety i możliwość realizacji potrzeb człowieka są poważnie zagrożone. Została opracowana w 2009 r. i dotychczas przeszła dwie aktualizacje, w 2015 oraz 2023 r. Od czasu powstania koncepcji liczba obszarów, dla których przekroczyliśmy granice wzrosła z trzech do sześciu, a stan dwóch kolejnych (zanieczyszczenie powietrza i zakwaszenie oceanów) również nie wygląda optymistycznie. Jedyną granicą, która obecnie nie jest zagrożona, jest poziom ozonu atmosferycznego (dzięki wycofaniu niebezpiecznych chemikaliów obserwujemy zmniejszanie się dziury ozonowej). Według naukowców najbardziej niepokojącym odkryciem jest to, że wszystkie cztery granice odnoszące się do procesów biologicznych znajdują się na najwyższym poziomie ryzyka lub blisko niego. Można panikować!

2. Warding off freshwater salinization: Do current criteria measure up?

Kelly M. G., Free G., Kolada A., Phillips G., Warner S., Wolfram G., Poikane S., 2023. Warding off freshwater salinization: Do current criteria measure up? WIREs Water, e1694.

Ponieważ problem nadmiernego antropogenicznego zasolenia wód powierzchniowych pozostaje palący zarówno w Polsce, jak i w innych krajach świata, czytelników „Wodnych Spraw” zainteresuje z pewnością świeżo opublikowany w czasopiśmie „WIREs Water” artykuł na temat standardów środowiskowych stosowanych do oceny tej presji. Autorzy dokonują w nim obszernego przeglądu sposobu podejścia do oceny zasolenia wód, stosowanych wskaźników, kryteriów oraz metod ich wyznaczania zarówno w EU, jak i w innych częściach świata. Podają też i dyskutują wartości kryteriów środowiskowych dla wskaźników zasolenia w krajach, dla których zostały one opracowane. Okazuje się, że zagadnienie jest bardzo złożone. O ile kryteria użytkowe wód w zakresie zasolenia są stosunkowo dobrze umocowane, to ustalenie wskaźników oraz wartości granicznych, które warunkują prawidłowe funkcjonowanie ekosystemu i jego dobry stan ekologiczny jest już dużym wyzwaniem dla większości krajów. Dodatkowo zmiana klimatu potęguje problem, stawiając kraje przed koniecznością rewizji celów środowiskowych. O tym, kiedy woda słodka jest słona i dlaczego tak nie powinno być, pisaliśmy też w „Wodnych Sprawach”.

3. Impacts of metal mining on river systems: a global assessment

Macklin M.G., Thomas C.J., Mudbhatkal A. et al., 2023. Impacts of metal mining on river systems: a global assessment. Science 381, 1345.

Zasolenie wód jest tylko jedną z licznych presji na zasoby wodne wywołanych działalnością wydobywczą człowieka. Szacuje się, że 23 mln ludzi żyje na terenach zalewowych, potencjalnie zagrożonych przekroczeniami dopuszczalnych stężeń odpadów toksycznych pochodzących z dawnej i obecnej działalności związanej z wydobyciem metali. Międzynarodowy zespół naukowców, pod kierunkiem profa M. Macklina z University of Lincoln w UK, przeanalizował wymiar tego zagrożenia (głównie w odniesieniu do ołowiu, cynku, miedzi i arsenu), korzystając z georeferencyjnej bazy danych o wszystkich znanych miejscach wydobycia metali oraz obiektów składowania odpadów poflotacyjnych. Ich wyniki, świeżo opublikowane na łamach „Science”, wskazują, że w skali świata kopalnie metali oddziałują na niemal 480 tys. km rzek i 164 tys. km² terenów zalewowych. Okazuje się, że liczba osób narażonych na zanieczyszczenia powstałe w wyniku długotrwałego zrzutu odpadów wydobywczych do rzek jest prawie 50 razy wyższa niż liczba osób bezpośrednio dotkniętych awariami związanymi z tą działalnością. Pełne zrozumienie wpływu przemysłu wydobywczego na środowisko i zdrowie wymaga jednak większej liczby danych i monitoringu. Niestety artykuł nie oferuje otwartego dostępu do treści (a staramy się polecać głównie takie), jednak zainteresowani tematem mogą zechcieć podjąć wysiłek jego pozyskania.

4. Rewilding and the water cycle

Harvey G.L., Henshaw A.J., 2023. Rewilding and the water cycle. WIREs Water, e1686.

Jednym z postulowanych podejść do zarządzania zasobami wodnymi, w dobie powszechnego ich przekształcania na skutek działań człowieka, jest tzw. „rewilding” (niestety, to słowo nie ma dobrego polskiego odpowiednika, gdyż termin „ponowne zdziczenie” w naszym języku niesie ze sobą negatywne konotacje, niezamierzone w kontekście tego działania). Para naukowców z Queen Mary University of London, prof. G. Harvey i dr. A. Henshaw, dokonała obszernej analizy wpływu „rewildingu” rzek na ich funkcjonowanie oraz związane z tym skutki ekologiczne. Przeanalizowali oni charakter zmian hydrologicznych, których można spodziewać się w wyniku ograniczenia lub zaniechania gospodarowania gruntami, naturalnej regeneracji roślinności, powrotu/odtworzenia populacji właściwych gatunków czy zmian sieci rzecznej. Podobnie jak inne rozwiązania oparte na naturze (Nature Based Solutions, tzw. NbS), „rewilding” nie zapewni eliminacji wszystkich problemów związanych z powodziami czy niskimi przepływami, ale powinien stać się jedną z istotniejszych opcji zarządzania zasobami wodnymi, które pomogą złagodzić skutki ekstremalnych warunków hydrologicznych. Wobec globalnej konieczności wdrożenia działań nakierowanych na rewitalizację/renaturyzację rzek – lektura obowiązkowa!

5. Sustainable lake restoration: From challenges to solutions

Tammeorg O., Chorus I., Spears B. et al., 2023. Sustainable lake restoration: From challenges to solutions. WIREs Water, e1689.

Innym, intrygującym przeglądem zagadnienia renaturyzacji wód jest opublikowany kilka tygodni temu, również w czasopiśmie „WIREs Water”, artykuł dotyczący metod zrównoważonego odtwarzania jezior. Zespół ponad 30 naukowców z krajów UE, w tym z Polski, przeanalizował szereg metod rekultywacji jezior pod kątem ich efektywności i skuteczności w przywracaniu właściwego stanu i funkcjonowania. Metody reaktywacyjne mogą znacząco wspierać działania podejmowane w zlewni i przyspieszać regenerację jezior, jednak wymagają właściwego doboru i zastosowania. Aby zapewnić skuteczne rozwiązanie problemu środowiskowego, nie spowodować degradacji ekosystemów położonych poniżej w zlewni oraz zminimalizować ryzyko nieuzasadnionych kosztów oraz konfliktów społecznych, każde jezioro należy potraktować indywidualnie. Autorzy przedstawiają przykłady rozwiązań, omawiają korzyści i pułapki oraz wskazują obszary wymagające dalszych badań w tym zakresie.

6. Intense upper ocean mixing due to large aggregations of spawning fish

Fernández Castro B., Peña M., Nogueira E. et al., 2022. Intense upper ocean mixing due to large aggregations of spawning fish. Nat. Geosci. 15, 287–292.

I na koniec akcent nieco humorystyczny. W zeszłym roku na łamach „Nature Geoscience” ukazała się praca zespołu hiszpańskich naukowców, którzy zbadali, w jakim stopniu aktywność seksualna sardeli wpływa na ruchy wód oceanu. Wykazali oni, że akty seksualne tych niewielkich rybek, które kupujemy w puszkach pod handlową nazwą anchois, mają znaczący wpływ na mieszanie się wód w górnych partiach oceanu. Dlaczego wspominamy o tym po ponad roku od publikacji? Sama praca pewnie przeszłaby bez większego echa, gdyby nie fakt, że we wrześniu tego roku jej autorom przyznano nagrodę IG Nobla w kategorii fizyka. Nagroda IG Nobla to humorystyczny odpowiednik Nagrody Nobla za prace naukowe, które „najpierw śmieszą, a potem skłaniają do myślenia”.