Dnia 6 czerwca na skutek aktu terroryzmu została zniszczona zapora wodna w Nowej Kachowce – największa taka konstrukcja w Europie. Zbiornik o powierzchni 2155 km² i objętości 18,2 km³ zalał co najmniej 40 osiedli w Chersoniu, powodując konieczność wysiedlenia tysięcy mieszkańców, śmierć tysięcy zwierząt oraz straty dla całego ekosystemu zlewni Dniepru. Szacuje się, że łączna powierzchnia zalanych obszarów przekroczy 120 tys. hektarów. Ze zniszczeniem zapory wiążą się rozległe i długoterminowe konsekwencje ekologiczne i środowiskowe – nie tylko dla Ukrainy – lecz także dla innych krajów. Przedstawiciele ONZ ostrzegają przed poważnymi humanitarnymi i ekologicznymi skutkami tej katastrofy.
Zapora w Nowej Kachowce – znaczenie zbiornika i jego braku dla Ukrainy
Rosyjskie działania wojenne w Ukrainie nie słabną, nawet jeśli nie wiążą się z ofensywą w konwencjonalnym znaczeniu. Zapora w Nowej Kachowce jest tego przykładem. Powódź spowodowana zniszczeniem zbiornika pogłębiła kryzys w okupowanej Ukrainie. Kraj pogrążony w chaosie toczy już nie tylko wojnę militarną, ale też zmaga się z ogromną katastrofą ekologiczną i humanitarną. Zniszczona zapora i zbiornik Kachowski nawadniał wcześniej regiony rolnicze w obwodzie dniepropietrowskim, zaporoskim i chersońskim. Utrzymywał 400 tys. miejsc pracy w rolnictwie na południu Ukrainy i dostarczał wodę pitną dla 400 tys. ludzi. Dzięki niemu możliwe było utrzymanie głębokości Dniepru na poziomie 16 metrów.
Niekontrolowane, nagłe uwolnienie wody spowodowało zalanie blisko 80 miejscowości. Śmierć poniosło, według wstępnych szacunków, kilkanaście osób. Obszar zbiornika, zajmowany przez wodę od 68 lat, jest teraz odsłonięty i zjawisko to prawdopodobnie obejmie aż 1000 km2 terenu. Ukraińskie Ministerstwo Rolnictwa ostrzegło, że regiony rolnicze w Chersoniu, Zaporożu i Dnieprze już w przyszłym roku mogą stać się pustyniami. Powódź zalała całe wsie, pola uprawne, pozbawiła prądu i czystej wody dziesiątki tysięcy ludzi oraz spowodowała ogromne szkody w środowisku.
Powodzie o takiej skali zahamują działalność rolniczą i przyczynią się do śmierci zwierząt gospodarskich i upadku rybołówstwa – co jest poważną stratą dla i tak zdewastowanego ukraińskiego sektora produkcji żywności. Zniszczona zapora w Nowej Kachowce to jedna z największych katastrof przemysłowych i ekologicznych w Europie od dziesięcioleci. Nasiliła ona również obawę o bezpieczeństwo jądrowe w Ukrainie.
Konsekwencje zniszczenia Zbiornika Kachowskiego dla ekosystemu
Tak gwałtowna zmiana w otoczeniu zbiornika nie może obyć się bez poważnych konsekwencji dla fauny i flory. Populację zwierząt żyjących na terenie elektrowni w Nowej Kachowce w dniu zniszczenia zapory spotkała niewidziana od 100 lat tragedia i zdziesiątkowanie. Zbiornik na terenie elektrowni Kachowka był jednym z największych skupisk słodkowodnych gatunków ryb w Ukrainie – żyły w nim aż 43 gatunki, z których 20 miało znaczenie przemysłowe. Odbudowa podobnych zasobów zajmie wiele lat.
Ze względu na prawie całkowite zniknięcie Zbiornika Kachowskiego doszło do śmierci większości organizmów dennych, jak i przybrzeżnych bezkręgowców (tj. owadów i mięczaków), które stanowiły większość biomasy zbiornika. Gwałtowny wzrost poziomu wody na terenach nisko położonych, a zwłaszcza na wyspach, nie dał szans na przeżycie zwierzętom lądowym (tj. ssakom, gadom, owadom) oraz koloniom większości gatunków ptaków, dla których zapora była terenem gniazdowania. Szacuje się, że odbudowa populacji może zająć nawet 10 lat. Gwałtowny napływ wody był katastrofalny także dla populacji zagrożonych globalnie gatunków ssaków – np. zostało zatopionych 70% światowej populacji myszy brzozowej Nordmanna (Sicista loriger), co może doprowadzić do jej wyginięcia w przyszłości.
W wyniku wielkiej powodzi prawdopodobnie zginie część lasów brzozowych i dębowych, w tym niektóre z dębów olbrzymich w obwodzie chersońskim. Zalanie terenów graniczących ze Zbiornikiem Kachowskim doprowadzi do zasolenia gleb, które jest szkodliwe dla roślinności. Skala zniszczeń będzie się gwałtownie zwiększać ze względu na wartki nurt Dniepru, powodujący erozję szeregu rezerwatów przyrody położonych wzdłuż brzegu rzeki. Ukraina bezpowrotnie straciła część obszarów chronionych, zarówno tych utworzonych na bazie prawa krajowego, jak i pod kuratelą międzynarodowych konwencji. Unikalne tereny chronione wraz z wieloma zwierzętami i ptakami, w tym gatunkami z czerwonej listy, zostały zniszczone być może na zawsze.
Konsekwencje zniszczenia zbiornika dla Morza Czarnego
Zniszczona zapora w Nowej Kachowce stanowi wielkie zagrożenie również dla Morza Czarnego. „Gwałtowne wpuszczenie słodkiej wody do morza spowoduje śmierć znajdujących się w nim ryb, przez co ptaki morskie (tj. mewy, kormorany, rybitwy) pozostaną bez bazy pokarmowej” – wyjaśnia dyrektor wykonawczy Rewilding Ukraine. Wartka woda przeniesie na obszary wcześniej oceniane jako bezpieczne pociski, narażając ludzi na nieprzewidywalne niebezpieczeństwo skażenia minami i substancjami wybuchowymi.
Wody rzeczne z zalanych obszarów – jak poinformowano w Kijowie po posiedzeniu Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony – niosą ze sobą 150 ton oleju maszynowego, benzynę i smary, tysiące ton chemikaliów i gleby, pozostałości po nawozach, martwe zwierzęta, ścieki, wyrwane z korzeniami drzewa i eksplodujące miny. Powódź ciągnie ze sobą toksyczne osady szlamowe ze Zbiornika Kachowskiego i zmyte po drodze cmentarzyska. Osady zawierają zanieczyszczenia, które w wyniku emisji z przedsiębiorstw przemysłowych w Zaporożu, Dnieprze, Kamieniu i innych miast, gromadziły się na dnie zbiornika przez dziesięciolecia.
Tak toksyczny strumień wpłynął do Morza Czarnego i ta mieszanka zanieczyszczeń wywrze wpływ na stan całego istniejącego w nim życia. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska Okręgu Południowo-Zachodniego 11 czerwca odnotowała istotne zmiany w składzie chemicznym próbek wody morskiej na odeskim wybrzeżu. Konsekwencje zatrucia Morza Czarnego odczują wraz z Ukrainą inne kraje regionu Morza Czarnego. Przewidywanych na dziesięciolecia skutków środowiskowych i gospodarczych doświadczą też inne kraje. Konieczne w tej tragicznej sytuacji jest podjęcie działań prowadzących do postawienia sprawców przed wymiarem sprawiedliwości i uniemożliwienie popełnienia podobnego barbarzyństwa w przyszłości.
„Najgorsze konsekwencje prawdopodobnie nie dotkną nas bezpośrednio, nie mnie, nie was, ale raczej przyszłe pokolenia, ponieważ ta katastrofa, spowodowana przez człowieka, nie jest przezroczysta” – powiedziała Kateryna Filiuta, ekspert ds. chronionych siedlisk w ukraińskiej Grupie Ochrony Przyrody.
Konsekwencje aktu terrorystycznego, jakim jest zniszczenie przez Rosję zapory elektrowni wodnej w Nowej Kachowce, są katastrofalne dla przyrody i ludzi. Skala zniszczeń dzikiej przyrody, naturalnych ekosystemów i całych parków narodowych jest nieporównywalnie większa od konsekwencji wszystkich działań wojennych Rosjan od rozpoczęcia inwazji w lutym 2022 r.
Źródło zdjęć: Planet Labs PBC