Zapotrzebowanie na wodę – ile wody wykorzystujemy i czy ją oszczędzamy

Człowiek miastowy, jednostka społecznie wykształcona i zaadaptowana do życia miejskiego, wykorzystuje wodę do wszystkiego, ale jednocześnie wierzy, że robi to w sposób świadomy, oszczędny i ekologicznie poprawny. Myje zęby przy zakręconym kranie, naczynia zmywa w wodooszczędnej zmywarce, pierze w pralce klasy A+ (i więcej, bo, jak napisał producent, energooszczędność idzie w parze z wodooszczędnością), kąpie się w wannie tylko w niedziele, w pozostałe dni bierze prysznic. Oszczędniej się chyba nie da.

Zapotrzebowanie na wodę – ślad wodny

Idąc do sklepu i kupując jakikolwiek produkt, musimy mieć świadomość, że do jego produkcji zużyto określoną ilość wody, wynikającą z zapotrzebowania procesu technologicznego. Bez względu na to, czy będzie to bochenek chleba, kilogram pomidorów czy słoik musztardy, każda z tych rzeczy wymaga użycia wody. Nawet wytwarzanie produktów względnie wysuszonych, np. suszonych owoców lub grzybów, zaczyna się od ich umycia.

Dla każdego z produktów możemy określić tzw. ślad wodny, który określa sumę wody zużytej przez nas bezpośrednio, czyli wtedy kiedy woda wykorzystywana jest na co dzień do picia, mycia, prania, gotowania czy podlewania ogrodu i pośrednio czyli wtedy kiedy woda zużywana jest podczas procesu produkcji. Dla przykładu jedno jajko (60 g) ma ślad wodny w wielkości ponad 190 litrów wody, kilogram pomidorów ponad 200 litrów, a kilogram wołowiny aż 15 000 litrów. Im bardziej długotrwały i skomplikowany proces produkcji, tym większy jest ślad wodny produktu końcowego.

Zapotrzebowanie a zużycie

Każde gospodarstwo domowe jest inne, inne ma zatem zapotrzebowanie na wodę. W dużej mierze zależy ono od liczby domowników i ich przyzwyczajeń, od ilości urządzeń zużywających wodę, od częstotliwości ich użytkowania.

Przeciętne zużycie wody zostało unormowane w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 14 stycznia 2002 r. w sprawie określenia przeciętnych norm zużycia wody. Zapisy rozporządzenia mają wymiar praktyczny i pozwalają na przyjęcie pewnych statystycznych wartości na potrzeby projektowania instalacji służących do zaopatrzenia w wodę oraz prognozowania niezbędnej wydajności ujęć. Ponieważ brak jest norm legislacyjnych, określających zapotrzebowanie na wodę dla poszczególnych dziedzin gospodarki, przyjęto, że rozporządzenie ws. zużycia wody będzie miarą określenia warunków referencyjnych prognozowanego zapotrzebowania na wodę poszczególnych dziedzin gospodarki. Rozporządzenie to określiło normy zużycia dla kilku grup odbiorców:

• gospodarstwa domowe;
• podlewanie ogródków przydomowych i upraw rolniczych;
• usługi;
• fermy i obiekty inwentarskie;
• obsługa pojazdów mechanicznych, maszyn rolniczych i warsztatów;
• zakłady przetwórstwa rolno-spożywczego;
• roboty budowlane;
• chemiczna ochrona roślin;
• obiekty wojskowe resortów obrony i spraw wewnętrznych.

Rozporządzenie w sposób bardzo szczegółowy określa normy zużycia/zapotrzebowania na wodę określając m.in. przeciętne zużycie na jednego mieszkańca w gospodarstwach domowych, które zostały wskazane aż w pięciu przedziałach:

• wodociąg bez ubikacji i łazienki (brak kanalizacji), pobór wody ze zdroju podwórzowego lub ulicznego – 30 litrów/mieszkańca/dobę;
• wodociąg, ubikacja bez łazienki – 50-60 litrów/mieszkańca/dobę;
• wodociąg, zlew kuchenny, wc, brak łazienki i ciepłej wody – 70-90 litrów/mieszkańca/dobę;
• wodociąg, ubikacja, łazienka, lokalne źródło ciepłej wody (bojler, piecyk węglowy, elektryczny, gazowy z gazem z butli) – 80-100 litrów/mieszkańca/dobę;
• wodociąg, ubikacja, łazienka, dostawa ciepłej wody do mieszkania (z elektrociepłowni, kotłowni osiedlowej lub blokowej) – 140-160 litrów/mieszkańca/dobę.

Czy to dużo czy to mało? I tu naprzeciw wychodzi urząd statystyczny. Instytucja, która analizuje wszystko i pod każdym kątem. Prowadzi badania wskaźników, które wydają nam się zbędne i nie wykorzystywane. Trzeba jednak przyznać, że to, co początkowo może wydawać się absurdalne, czasem się przydaje. Przykładem są tu wskaźniki w zakresie środowiskowej jakości życia ludności, do których GUS zalicza m.in. odsetek ludności korzystającej z sieci wodociągowej. Na podstawie tych danych przeprowadziliśmy analizę przeciętnego zużycia wody w mieście i na wsi.

Do wyliczeń przyjęliśmy iloczyn wskaźnika dostępu do wody z sieci wodociągowej na obszarach miast i wsi oraz przeciętnego zużycia wody określonego przez rozporządzenie – 140 litrów na dobę dla wodociągu (ubikacja, łazienka, dostawa ciepłej wody do mieszkania) dla mieszkańców miast i 80-100 litrów na dobę dla mieszkańców wsi. Wg danych GUS, w 2002 r. z sieci wodociągowej korzystało 94,2% ludności miejskiej i zaledwie 69,7% ludności na wsi. W 2021 r. wskaźnik ukształtował się odpowiednio na poziomie 96,7% i 85,9%. Wyliczenia prezentujemy na poniższym wykresie.

Dostęp do wody z sieci wodociągowej, kiedyś luksus i źródło zazdrości sąsiadów, obecnie jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka, która w znaczący sposób wpływa na zdrowie i poziom życia.

W latach 2002 – 2021 można było zaobserwować wzrost zużycia wody i wzrost liczby mieszkańców korzystających z infrastruktury wodociągowej na terenach wiejskich. Jednocześnie wartości w przypadku mieszkańców miast utrzymują się na stałym poziomie. Niemniej jednak, patrząc na wykres, nasuwa się jeden wniosek – w miastach zużywane jest ponad dwukrotnie więcej wody niż na obszarach wiejskich.

Wskaźniki opracowywane przez GUS mają wspierać działania na rzecz poprawy efektywności wykorzystywania elementów środowiska przyrodniczego. Powinny również dostarczać informacje dla potrzeb podejmowania decyzji w obszarze środowiskowym. W związku z tym, to wam, drodzy Czytelnicy, pozostawiamy decyzję, czy lepiej mieszkać „oszczędniej” w mieście czy mniej luksusowo na wsi.

Normy zużycia/zapotrzebowania na wodę określono niemal dla wszystkich dziedzin życia. FAO (Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa) określiła m.in. normy zapotrzebowania na wodę w trakcie sezonu wegetacyjnego wybranych roślin uprawnych [FAO 2012]. Dla przykładu, kapusta wykazuje zapotrzebowanie 350 – 500 mm/sezon wegetacyjny, podobnie jak cebula, a już burak cukrowy potrzebuje 550 – 750 mm/sezon wegetacyjny.

Najlepsze dostępne techniki (BAT) wytyczne dla przemysłu piwowarskiego, opracowane w 2005 r. przez Związek Pracodawców Przemysłu Piwowarskiego w Polsce „Browary Polskie”, podają wartości zapotrzebowania na wodę od 3,1 – 10 dm³/dm³ wyprodukowanego piwa, wskazując jednocześnie, że w dużych, nowoczesnych browarach najczęściej spotyka się poziom zużycia rzędu 4 – 6 dm³.

Najlepsze dostępne techniki (BAT), opracowane dla większość gałęzi przemysłu, podają zapotrzebowanie na wodę w procesie produkcji. Wskazują również kierunki działań zmierzających do jej oszczędzania, a więc stosowanie zamkniętych obiegów, mycie półproduktów i opakowań w obiegach zamkniętych, optymalizację zużycia i dostosowanie poboru wody do rzeczywistych potrzeb.

Oszczędzamy czy nie?

Od kilku lat obserwowana jest tendencja malejąca w zakresie zużycia wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności na jednego mieszkańca. Nie jest to wprawdzie spadek bardzo wyraźny i spektakularny, ale zauważalny. Dane GUS pokazujące zużycie wody zobrazowano na poniższym wykresie.

Tendencja malejąca na przestrzeni kolejnych lat wskazuje, że gospodarka narodowa wdraża procesy wodooszczędne, w tym BAT, a ogół ludności kieruje się zasadą oszczędności w zużyciu wody. Zauważmy jednak, że podchodząc do problemu oszczędzania wody indywidualnie, warto przyjąć zasadę czysto matematyczną:

zużycie > zapotrzebowanie ≠ oszczędzanie

zużycie < zapotrzebowanie = oszczędzanie