English
Większość z nas, spoglądając dzisiaj za okno, zamiast oczekiwanego białego puchu, widzi szary krajobraz deszczowego dnia. Jakie znaczenie ma woda zimą i gdzie możemy spodziewać się cudownych widoków białych, ośnieżonych pól? W ten refleksyjny czas chciałabym Wam przypomnieć o najważniejszych wodnych sprawach poruszanych przez nas w tym roku, sprawach, które mają znaczenie dla nas i całych ekosystemów, ale także o ciekawostkach ze świata, które mam nadzieję, umilają Wam ten świąteczny czas. Postaram się popłynąć z tematami, aby ułożyły się w całość, która pozwoli Wam dostrzec istotę problemu, ale też pobudzi do refleksji.
Śnieg i jego znaczenie
O znaczeniu pokrywy śnieżnej w procesie zasilania rzek opowiedziała nam w tym roku Agnieszka Cupak. Jak ważny jest śnieg? Bardzo! Szacuje się, że objętość wody w postaci śniegu, lodu i lodowców na Ziemi wynosi ponad 24 mln km3, co stanowi 1,74 proc. całkowitej ilości wody. A w odniesieniu do słodkich zasobów wód na naszym globie stanowi już około 69 proc. Autorka podkreśla, że to, co widzimy za oknem w ostatnich dniach, czyli deszczową zimę, bez opadów śniegu, nie zapewni wystarczającego zapasu wody, ponieważ ta szybko odpłynie z ekosystemów.
Pozostając w tym samym temacie, Marta Saracyn w rozmowie z Arturem Surowieckim próbowała znaleźć odpowiedź na pytanie: Czy zeszłoroczny śnieg nas jednak obchodzi? Ciekawe jest porównanie stanu obecnego z tym, co działo się do 1990 r. Zim śnieżnych w Polsce zdecydowanie ubyło. W ostatnim czasie zdarzają się raz na nie więcej niż 4-5 lat. Mówimy tutaj o takich zimach, w których pokrywa śnieżna zalega przynajmniej przez tydzień. Jest to bardzo krótko, w porównaniu z latami, kiedy nasz kraj był zaśnieżony dłużej niż 60 dni. W tej chwili mówimy o maksymalnie 35-40 dniach. Ta różnica jest bardzo duża. Jest zdecydowanie cieplej, zwłaszcza końcówka jesieni i początek zimy to okres występowania wysokich jeszcze temperatur.
W ostatnich kilkunastu latach powietrze docierające do Europy z zachodu jest wyraźnie cieplejsze. Ma to związek z tym, że znacznie wzrosła temperatura wód. Zjawisko to dotyczy powierzchni wszystkich oceanów. Jest to jasny, mierzalny przejaw globalnych zmian klimatycznych. Ten wzrost temperatury powierzchniowej Atlantyku występuje również w rejonie Europy.
Śnieg ma ogromne znaczenie dla produkcji rolnej, wpływa na procesy wegetacyjne. Łagodzi wahania temperatur w środowisku roślin, co ma znaczenie szczególnie dla gatunków płytko ukorzenionych. Zimą, kiedy proces wegetacji zamiera, pokrywa śnieżna stanowi warstwę izolacyjną, chroniącą rośliny przed niskimi temperaturami oraz wiatrem. Zapobiega również wymarzaniu. Przyjmuje się, że najlepsza warstwa izolacyjna to grubość śniegu powyżej 10 cm. Korzystne jest również jej stopniowe wysuszanie pod wpływem ujemnych temperatur. Nie mamy wtedy do czynienia ze zbitą, lodową warstwą, która odcina dostęp powietrza. Dlatego obecność pokrywy śnieżnej oraz występowanie odpowiednich temperatur mają tak duże znaczenie dla roślin, szczególnie ozimin.
Wpływ działalności antropogenicznej również nie ominął składu opadów atmosferycznych, w tym śniegu. W tej chwili większości z nas to nie grozi, ale mając nadzieję, że spadnie jeszcze z nieba biały puch, w jednej ze swoich publikacji przestrzegałam – zwłaszcza naszych małych podopiecznych – nie jedzcie śniegu.
Śnieg może działać jako pochłaniacz dla różnych zanieczyszczeń, w tym metali ciężkich, związków organicznych i związków zakwaszających. Proces ten znany jest jako „suche osadzanie”, ponieważ zachodzi raczej w wyniku opadania cząstek stałych i zanieczyszczeń gazowych na powierzchnię śniegu niż jako efekt opadów atmosferycznych lub spływu.
Woda zmarznięta
Lód, czyli woda w stałym stanie skupienia, z definicji jest bezbarwny i przeźroczysty o budowie krystalicznej utworzonej z cząstek dzięki wiązaniom wodorowym. O tej formie wody pisaliśmy w „Wodnych Sprawach” przez ten rok wielokrotnie. Niepokojące dane naukowe publikowano o zmianach zachodzących na Arktyce. Temperatury powietrza w tym obszarze w ubiegłym roku były szóstymi najwyższymi od 122 lat, czyli od czasu rozpoczęcia pomiarów. Kontynuują tym samym trwający od dziesięcioleci trend, w którym temperatury w Arktyce rosną szybciej niż średnia światowa. Pokrywa śnieżna była drugą najniższą od 56 lat w północnoamerykańskiej Arktyce i trzecią najniższą w części eurazjatyckiej.
Pokrywa lodowa Grenlandii doświadczyła utraty lodu na aż 36 proc. powierzchni. Był to 25 rok z rzędu wykazujący utratę części z masy lodowej kraju. W różnych zakątkach świata trend związany z topnieniem lodowców utrzymuje się już od dłuższego czasu. Przykładem może być Nepal, gdzie góry, będące częścią majestatycznego łańcucha Himalajów, utraciły niemal jedną trzecią swoich lodowców w ciągu ostatnich trzech dekad. Dane te podkreślają tempo zmiany klimatycznej. Góry, które od wieków pokryte były śniegiem, coraz częściej prezentują gołe, skaliste zbocza. To nie tylko kwestia wyglądu – topnienie lodowców w górach to przede wszystkim poważne konsekwencje dla ekosystemów, gospodarki i życia codziennego mieszkańców tego regionu.
O obserwacjach za pomocą ESMR, dzięki którym mamy możliwość codziennego śledzenia zmian zasięgu pokrywy lodu morskiego nad regionami polarnymi, pisaliśmy w artykule: Wpływ ocieplenia klimatu na zmiany zasięgu lodu morskiego. Te dane dają nam dziś możliwość lepszego zaobserwowania, jak lód morski Arktyki i Antarktydy maleje pod wpływem globalnego ocieplenia.
A co w wodzie pod lodem?
Trochę żartobliwie przypominamy motyw z książki dla dzieci przedstawiający wędkarza na stołeczku nad przeręblem. Zdumiony wyciąga blok przezroczystego lodu z zamrożoną w środku rybką. Ten obrazek ilustruje nasze sprzeczne oczekiwania odnośnie do tego, co dzieje się w jeziorze zimą – z jednej strony, wiemy, że życie musi tam trwać pomimo zimna i ciemności, ale z drugiej – spodziewamy się, że jest ono marne, w zasadzie zamarznięte. O całkiem bogatym życiu pod lodem i panujących tam warunkach do jego podtrzymania przypomniała nam w tym roku Iwona Jasser w publikacji: Czy życie w wodzie zimą zamiera pod lodem?
Życie ryb w wodzie o temperaturze bliskiej zeru jest możliwe, ponieważ gromadzą one w swoich komórkach kwasy omega3, dzięki którym błony komórkowe zachowują elastyczność i umożliwiają ich normalne funkcjonowanie. Poza tym ryby, podobnie jak zooplankton, korzystają z zapasów tłuszczu zgromadzonego w komórkach latem, kompensując niskie stężenie pokarmu zimą. Dlatego pod koniec zimy są chudsze niż latem i jesienią.
Na koniec jeszcze nawiązanie do ciekawej publikacji naszej redakcyjnej koleżanki – Agnieszki Kolady: Krew na śniegu, czyli o zakwitach śnieżnych glonów. Jak tłumaczy autorka, terminem „czerwony śnieg” określa się zakwit śniegu spowodowany przez słodkowodne mikroorganizmy, tzw. glony śnieżne, przyjmujące charakterystyczne czerwone zabarwienie. W Stanach Zjednoczonych nazywany jest również „śniegiem arbuzowym”, ponieważ nie tylko ma barwę miąższu tego owocu, ale może również wydzielać delikatny arbuzowy zapach. Zjawiska czerwonego śniegu próżno szukać w Bieszczadach czy na Górce Szczęśliwickiej w Warszawie. Organizmy te występują w ekstremalnych warunkach trwale utrzymującego się śniegu i pól lodowcowych, w polarnych i wysokogórskich regionach Ziemi (chodź za naszą granicą jest to możliwe np. w wyższych partiach gór na Słowacji czy w Czechach).
Kończąc tym zapachowym akcentem chciałabym kolejny raz zwrócić Waszą szczególną uwagę na pilną potrzebę ochrony ekosystemów wodnych i właściwego gospodarowania wodami. Zanurzmy się choćby na chwilę w refleksji o tym zasobie, pomyślmy ciepło o śniegu, z życzliwością o deszczu i z wdzięcznością o wodzie w kranie, gdyż jest to coś, co nie dane jest wszystkim. Każdego dnia na świecie setki dzieci umierają z powodu chorób związanych z brakiem dostępu do bezpiecznej wody i właściwych warunków sanitarnych.
Korzystając również z okazji, w tym magicznym, świątecznym czasie, w imieniu redakcji „Wodnych Spraw”, pragnę złożyć Wam moc gorących życzeń – morza serdeczności, rzeki radości i oceanu odpoczynku. Niech ten piękny czas będzie pełen uważności i spokoju. Nowy Rok zaś wypełnijcie odważnymi decyzjami, nowymi możliwościami i spełnionymi marzeniami. „Wodne Sprawy” życzą Wam cudownych, białych świąt w gronie najbliższych!
