Żółwie morskie nie mają dziś czego świętować

Obchodzony 23 maja Światowy Dzień Żółwia to doskonała okazja, aby dowiedzieć się więcej o sympatycznych gadach ze skorupą na grzbiecie. Na Ziemi jest blisko 360 gatunków żółwi, z czego aż połowa ma status zagrożonych wyginięciem. Tymczasem żółwie morskie pamiętają jeszcze czasy dinozaurów i od 110 mln lat pełnią ważną rolę w przybrzeżnych ekosystemach. Czy uda się je uratować przed zagładą?

Siedem gatunków

Ogromna większość żółwi na świecie upodobała sobie środowisko lądowe. Tylko siedem gatunków zdecydowało się na życie w wodzie, choć żaden z nich nie ma skrzeli i wszystkie potrzebują powietrza do oddychania. Należą do nich:

• Żółw zatokowy (Lepidochelys kempii) – krytycznie zagrożony wyginięciem, w 2019 r. na świecie żyło zaledwie 22 tys. osobników;
• Żółw oliwkowy (Lepidochelys olivacea) – gatunek narażony, póki co spotykany jeszcze od zachodniego wybrzeża Ameryki Północnej po Azję Południowo-Wschodnią;
• Żółw natator (Natator depressus) – żyjący jedynie w przybrzeżnych wodach Australii;
• Żółw jadalny (Chelonia mydas) – gatunek zagrożony, czego łatwo domyślić się z nazwy;
• Karetta (Caretta caretta) – jedyny z żółwi morskich rozmnażający się wokół Morza Śródziemnego, niestety, o malejącej wciąż populacji;
• Żółw szylkretowy (Eretmochelys imbricata) – krytycznie zagrożony gatunek z zaledwie pięcioma populacjami pozostałymi na świecie;
• Żółw skórzasty (Dermochelys coriacea) – największy z żółwi morskich, dorastający ponad 2 m długości i niestety narażony na wyginięcie.

Bilans nie jest więc optymistyczny. Żółwie morskie stopniowo znikają z powierzchni Ziemi, a winnym jest oczywiście człowiek. W ciągu ostatnich dwustu lat zdołaliśmy zdziesiątkować populację, która istnieje na świecie ponad 300 razy dłużej niż my.

Co zagraża żółwiom morskim?

Gulasz z żółwia przez setki lat był cenionym specjałem na Zachodnim Pacyfiku i wśród wyspiarskich ludów Oceanu Indyjskiego. Nie przeszkodził temu nawet fakt, że mięso żółwi morskich bywa toksyczne dla człowieka, a zatrucie może prowadzić do śmierci. Przed wprowadzeniem zakazów wynikających z ochrony gatunkowej człowiek zabijał też żółwie dla skorup, skóry, a nawet oleju.

Obecnie największym zagrożeniem dla żółwi morskich są połowy ryb. Sieci skrzelowe, sznury haczykowe i trały to śmiertelne pułapki, a rabunkowe wytrzebianie lokalnych ławic ogranicza źródła pożywienia dla żółwi. Na domiar złego skorupiastym gadom coraz trudniej jest znaleźć miejsce do gniazdowania, które zawsze odbywa się lądzie. Oblegane przez turystów plaże, porty i przystanie z nieustającym ruchem łodzi i statków oraz betonowe bulwary stawiają samice żółwi w podbramkowej sytuacji.

Żółwie morskie cierpią również z powodu ton plastiku, które co roku lądują w morzach i oceanach, prowadząc do uduszeń i zatruć. Ropopochodne zanieczyszczenia przenikają do organizmów i osłabiają system odpornościowy – morscy badacze coraz częściej spotykają się z przypadkami choroby nowotworowej znanej jako fibropapillmatosis i powodującej powstawanie guzowatych narośli na ciałach gadów.

Żółwie morskie a zmiana klimatu

Jako zwierzęta uzależnione od morskiego ekosystemu żółwie dotkliwie odczuwają również ocieplanie się klimatu. Zwiększenie częstotliwości i nasilenia gwałtownych burz zagraża procesowi rozmnażania. Wdzierająca się na plaże woda niszczy gniazda i ogranicza przestrzeń pod budowę nowych.

Podwyższenie globalnej temperatury ma jednak jeszcze jeden, dość zaskakujący wpływ na żółwie morskie. Ma on związek z faktem, że u niektórych gatunków gadów płeć potomstwa determinowana jest dopiero po zapłodnieniu i złożeniu jaj i wynika bezpośrednio z poziomu temperatury podczas inkubacji. Jeśli przekracza ona 31°C, młode będą płci żeńskiej, jeśli natomiast jest niższa niż 27,7°C, wylęgną się samce. Temperatura oscylująca we wspomnianym przedziale jest najkorzystniejsza, gdyż oznacza, że małe żółwie będą mieszanką obojga płci.

Badanie opublikowane przez australijskich naukowców w 2023 r. wskazuje, że podniesienie się temperatury w niektórych regionach świata o 1,15-1,68°C w skali stulecia spowodowało drastyczne zmiany w strukturze miotu.. Na 17 z 64 badanych stanowisk samice stanowiły ponad 90 proc. potomstwa. Eksperci obawiają się, że w końcu zabraknąć może samców do zapładniania.

Światowy Dzień Żółwia stwarza okazję do nagłaśniania problemów, z jakimi borykają się morskie ekosystemy wskutek gospodarczej działalności człowieka. Organizacje takie jak WWF aktywnie angażują się w ratowanie żółwi, promując zrównoważone rybołówstwo oraz ochronę plaż lęgowych. Czas pokaże, ile z pozostałych siedmiu gatunków żółwi morskich uda się uchronić przed wyginięciem jeszcze w tym stuleciu.