English
Klucz żurawi to nieodłączny element polskiego krajobrazu. Ich charakterystyczny, donośny klangor przywołuje echa odgłosów pradawnych stworzeń. W słowiańskich wierzeniach żurawie popielate (szare) symbolizują daleką podróż, w tym także tę w zaświaty. Jako ptaki wodno-lądowe, żurawie łączą światy żywych i umarłych, pełniąc rolę świętych przewodników ludzkich dusz. W kulturach Dalekiego Wschodu symbolika żurawia kształtuje się zupełnie inaczej.
Białe szczęście
Żuraw mandżurski, jeden z największych przedstawicieli swojego gatunku, występuje przede wszystkim w północnych-wschodnich Chinach i północnych rejonach Japonii. Charakteryzuje się białym upierzeniem z czarnymi (szarymi) elementami na ogonie, głowie i szyi oraz charakterystyczną czerwoną łatką na czubku głowy, która może przybrać jaskrawy kolor. Owa czerwona plamka jest interpretowana jako wyjątkowy symbol żywotności tego ptaka, który w krajach azjatyckich stał się symbolem szczęścia.
Zarówno w Japonii, jak i Chinach żuraw symbolizuje długowieczność, miłość i lojalność. Popularne japońskie przysłowie mówi: Żurawie żyją tysiąc lat, żółwie dziesięć tysięcy, lecz to biały żuraw może przynieść długie życie pełne miłości i wierności małżeńskiej. W kulturze azjatyckiej prezenty dla nowożeńców, ślubne kimona oraz podarki jubileuszowe często inkrustowane są białymi żurawiami. Ich pomyślne znaczenie podkreśla także powiedzenie, mające w krajach azjatyckich rangę toastu: Niech wasze życie będzie długie i szczęśliwe jak w przypadku żurawia. Niezaprzeczalne piękno i niebywała dostojność tego ptaka mają dodawać relacjom miłosnej stabilizacji oraz trwałości.
Ptaki filozoficzne
W kulturze azjatyckiej żuraw jest także symbolem czujności. Jego zdolność do zachowania spokoju i opanowania w obliczu spotkania z drapieżnikiem uczyniła go ideałem odwagi dla wojowników, w tym samurajów. Jest to odwaga opisywana jako honorowa, niemal świetlista, co wiąże się z przekonaniami taoistycznymi, według których białe żurawie są emanacją energii yang. Ta energia niesie radość, ciepło oraz aktywność. Reprezentowana jest przez słońce, biel oraz męski aspekt natury, który jest obecny we wszystkim, co żyje.
W buddyjskim klasztorze Shaolin w Chinach, około VI w., powstał styl kung fu zainspirowany Białym Żurawiem. Legenda głosi, że styl ten stworzył mnich, który obserwował walkę żurawia z wężem. Ruchy tego stylu walki odzwierciedlają gesty, szczególnie sposób, w jaki ptak otrzepuje wodę ze swoich skrzydeł. Styl Biały Żuraw jest praktykowany i nauczany po dziś dzień.
Każda dalekowschodnia sztuka walki ma swoje korzenie w filozofii. W taoizmie można odnaleźć również pojęcie wu wei, które zakłada wartość przyjmowania rzeczywistości takiej, jaka jest. Często oznacza to bierność, bowiem nie ingerując w życie, możemy płynąć z jego nurtem. Jest to wschodnia sztuka odpuszczania: nie trzymania się ani swoich pragnień, ani uprzedzeń. Takie podejście może przynieść akceptację rzeczywistości i stać się źródłem wolności. Proces ten został przez taoistów wyrażony metaforą: wyobraź sobie gładką taflę jeziora w letni, ciepły dzień, a ponad tą taflą swobodnie lecącego żurawia. Jego sylwetka odbija się w wodzie, ale ani żuraw, ani jezioro nie starają się tego odbicia wywołać – ono po prostu ma miejsce.
Żuraw nie jest przypadkowym symbolem w metaforze działania ludzkiego umysłu. Zgodnie z zasadą wu wei, umysł wolny od nadmiaru i niepotrzebnego działania cieszy się szczęściem. Żuraw symbolizuje tę szczęśliwą wolność.
Żurawie origami
Dalekowschodnia sztuka składania papieru (origami oznacza dosłownie złożony papier) jak dotąd nie zyskała głębszego znaczenia w naszym kręgu kulturowym. Proces tworzenia jednego niewielkiego żurawia z origami zajmuje ok. 5-6 min. Szczególnie w Japonii żywa jest tradycja, zgodnie z którą samodzielne przygotowanie 1000 żurawi origami przyniesie 1000-letnie szczęśliwe życie.
Z tą tradycją związana jest historia dziewczynki Sadako Sasaki z Hiroszimy, która w wieku 2 lat przeżyła zrzucenie bomby atomowej na jej rodzinne miasto. W wieku 11 lat, w wyniku napromieniowania, zachorowała na białaczkę. Zgodnie z kulturowym przekonaniem, dziewczynka zaczęła składać z papieru żurawie, mając nadzieję, że zdąży ułożyć ich tysiąc. Niestety, zdążyła przygotować tylko 644 żurawie. Bliscy dokończyli za nią tę pracę, a Sadako upamiętnia dziś pomnik w Hiroszimie, udekorowany girlandami papierowych żurawi. Na obelisku widnieje zaś napis: To jest nasz płacz, to jest nasza modlitwa o pokój na świecie. Żurawie origami stały się w ten sposób częścią pacyfistycznego wezwania o lepszą, szczęśliwszą przyszłość.
Być może warto oddać tej historii chwilę refleksji. Zatrzymajmy się, spójrzmy na krajobraz za oknem, przez moment nie róbmy nic, po prostu bądźmy, wsłuchując się w odgłosy żurawi, które miejmy nadzieję, przyniosą szczęście.
W artykule korzystałam m.in. z:
- Alberowa Z., O sztuce japońskiej, tłum. A. Kozłowska-Ryś, L. Ryś, Warszawa 1987.
- Cooper, J.C. Zwierzęta symboliczne i mityczne, Poznań 1998.
- Stepuch M., Motyw żurawia w kulturze, https://lubelskie-zurawie.pl/motyw-zurawia-w-kulturze/
- Fischer T., Wu Wei. Płyń z prądem życia, tłum. K. Petrikowska, Białystok 2012.
- Ebird: Żuraw (Grus grus), https://ebird.org/species/comcra/
