Cztery miliardy ludzi na świecie bez dostępu do wody pitnej

W Polsce ponad 99 proc. gospodarstw domowych może pić wodę prosto z kranu i wydaje się to normalne i oczywiste. Nie wszędzie jednak tak jest. Według najnowszych badań szwajcarskich naukowców ponad połowa globalnej populacji nie ma dostępu do wody pitnej, co jest jawnym pogwałceniem podstawowych praw człowieka. Dzięki pogłębionej analizie jesteśmy w stanie stwierdzić, gdzie sytuacja wygląda najgorzej oraz co jest jej przyczyną.

Nowe podejście do mierzenia zaopatrzenia w wodę

Dostęp do wody pitnej dla wszystkich to jeden z Celów Zrównoważonego Rozwoju (SGD 6.1). Niestety, jak dotąd jego realizacja w skali globalnej jest daleka od pomyślnej. Jak daleka postanowili sprawdzić naukowcy ze szwajcarskiego Federalnego Instytutu Technologii i Nauk Wodnych Eawag pod kierownictwem doktorantki Esther Greenwood i przy współpracy z Federalnym Instytutem Technologii (ETH) z Zurychu. Ich wysiłki wsparły m.in. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oraz UNICEF.

Opublikowane 15 sierpnia br. w magazynie Science wyniki badania oparte są na innowacyjnym podejściu, które łączy informacje pozyskane z narodowych spisów gospodarstw domowych z geo-przestrzennymi danymi otrzymanymi w efekcie obserwacji Ziemi. W rezultacie zespołowi Greenwood udało się stworzyć modele, które za pomocą kalkulacji pokrywają dotychczasowe luki informacyjne, a dodatkowo pozwalają wysnuć ważne wnioski na temat współzależności między czynnikami ograniczającymi dostęp do wody pitnej.

W badaniu wykorzystano dane pochodzące z 27 krajów świata z lat 2016-2020. Na ich podstawie udało się za pomocą technologii uczenia maszynowego stworzyć mapy prognostyczne, przedstawiające dostęp społeczności do bezpiecznego zaopatrzenia w wodę pitną w regionach, gdzie dane nie są kompletne.

Poziom PKB a dostęp do wody pitnej – okrutna prawda

Analiza Instytutu Eawag skupiła się na 135 krajach o niskim i średnim poziomie dochodu. Po zastosowaniu opracowanych modeli okazało się, że w 2020 r. jedynie 33 proc. zamieszkujących je obywateli miało dostęp do spełniającej wymogi bezpieczeństwa wody pitnej. Z tego 61 proc. mieszkało w Azji, 25 proc. w Afryce, 11 proc. w obu Amerykach oraz 3 proc. w Europie. Jednocześnie zespół Greenwood zasugerował, że aż 4,4 mld ludzi w tych strefach nie jest odpowiednio zaopatrzonych w wodę pitną. To aż dwa razy więcej niż wskazywały wcześniejsze szacunki Wspólnego Programu Monitoringu WHO-UNICEF.

Tym sposobem naukowcom udało się wypełnić luki w brakujących danych z krajów Afryki Subsaharyjskiej,, Ameryki Łacińskiej i Karaibów, a w mniejszym stopniu także Azji, Europy i Oceanii. Najniższy wskaźnik dostępu do wody pitnej stwierdzono w 12 krajach Afryki Subsaharyjskiej, gdzie mniej niż 10 proc. populacji było właściwie zaopatrywanych w wodę zdatną do konsumpcji.

Bardzo wysoki odsetek populacji bez dostępu do wody pitnej (powyżej 75 proc.) przewidziano również dla Mikronezji, Melanezji i Polinezji, podczas gdy największa bezwzględna liczba obywateli niezaopatrywanych w wodę mieszka w Południowej Azji (ok. 1,2 mld).

Na czym polega problem?

Na potrzeby analizy szwajcarscy naukowcy przyjęli cztery kryteria kwalifikujące dostęp do pitnej wody w danym regionie jako bezpieczny:

• zabezpieczenie źródła wody definiowane jako naturalny lub konstrukcyjny potencjał dostarczania bezpiecznej wody;

• dostępność w gospodarstwie domowym;

• dostępność w momencie potrzeby;

• brak zanieczyszczeń kałowych definiowany jako brak E. coli w 100 ml wody.

Okazało się, że nawet 88 proc. ludzi żyjących w krajach o niskim i średnim poziomie dochodu posiada dostęp do zabezpieczonego źródła wody, czyli np. płynącej rurociągiem. Niestety, nie jest to czynnik wystarczający, gdyż ów poziom bezpieczeństwa nie w pełni chroni przed skażeniem fekaliami, które pojawiają się w prawie połowie źródeł wody (48 proc.).

Aż 36 proc. populacji z ubogich krajów nie może też liczyć na dostęp do wody pitnej w miejscu zamieszkania – w Afryce Subsaharyjskiej to aż 650 mln ludzi. Autorzy badania podkreślają, jak kluczowe są duże inwestycje w infrastrukturę, które ograniczą nierówność płci związaną z obowiązkiem noszenia wody przez kobiety na duże odległości.

Jakie czynniki ograniczają dostęp do wody pitnej?

Dzięki kompleksowemu podejściu badaczy z Eawag udało się również wskazać czynniki, które są wyraźnie skojarzone z brakami w zaopatrzeniu w wodę. Większość z nich wiąże się bezpośrednio z działalnością człowieka i obejmuje niski poziom zabudowy urbanistycznej oraz niską gęstość populacji na danym obszarze. Na obszarach wiejskich dostęp do pitnej wody jest wyraźnie niższy.

Kolejnym istotnym czynnikiem jest oczywiście roczna suma opadów. Gdy jest zbyt niska, słabo rozwiniętym regionom grozi susza; gdy jest podwyższona, rośnie ryzyko zatrucia wody bakterią E. coli, czemu dodatkowo sprzyjają wysokie temperatury. Naukowcy zwracają uwagę, że w krajach klimatu tropikalnego wyniki badań ankietowych na temat dostępu do wody pitnej w gospodarstwach domowych zależą w dużej mierze od tego, czy prowadzi się je w porze suchej, czy deszczowej.

Biogeograficzne czynniki, takie jak wskaźnik wegetacji czy gęstość zadrzewienia, okazały się najważniejsze dla prognozowania dostępności wody w momencie potrzeby. Ostatnią kluczową grupą czynników są czynniki hydrogeologiczne, spośród których za najważniejszy uznano głębokość, na której znajduje się podłoże skalne.

Co wynika z analizy?

Przedmiotowe badanie jest przełomowe w dwóch aspektach. Po pierwsze, pokazuje wzajemne relacje między różnymi grupami czynników a dostępem do wody pitnej, ułatwiając prognozowanie sytuacji na obszarach pozbawionych wiarygodnych danych. Po drugie, innowacyjne podejście szwajcarskich naukowców sugeruje, że jesteśmy znacznie dalej od realizacji Celu Zrównoważonego Rozwoju 6.1 niż do tej pory przypuszczano.

Z analizy wynika, że spośród 4,4 mld ludzi, którym brakuje dostępu do bezpiecznej wody pitnej, spora część cierpi z powodu zanieczyszczenia zasobów fekaliami. Niestety, stałe monitorowanie poziomu E. coli w wodzie pitnej wymaga sporych nakładów, a w rezultacie w krajach ubogich nawet połowa populacji nie podlega regularnym badaniom czystości mikrobiologicznej. Konsumpcja zanieczyszczonej bakteriami kałowymi wody wywołuje biegunkę, która z kolei stanowi jedną z najczęstszych przyczyn śmierci dzieci do lat 5.

Sama obecność E. coli lub jej brak w źródłach wody nie jest, zdaniem autorów badania, wystarczającym miernikiem bezpieczeństwa zdrowia publicznego. Konieczne jest rozwinięcie szybszych, bardziej wrażliwych i specyficznych testów, które umożliwią kontrolę nad zanieczyszczeniami bakteriami, pasożytami i wirusami. Kolejnym problemem, nie ujętym w przedmiotowej analizie, a wymagającym monitoringu, jest zawartość arsenu i fluoru w wodzie pitnej. Uznaje się, że wartości powyżej 10 μg/l dla arsenu oraz powyżej 1.5 mg/l dla fluoru czynią wodę niebezpieczną do spożycia. Oba pierwiastki asocjowane są ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na nowotwór oraz innymi problemami zdrowotnymi.

Mapy przygotowane przez szwajcarskich naukowców mają pomóc w mobilizacji i efektywnej alokacji funduszy oraz zasobów ludzkich w celu zwalczania utrudnień w dostępie do wody pitnej na świecie.

Zdj. główne: Achor Uteno/pixabay