Stan wód w Europie – raport EEA

Ludność, środowisko oraz gospodarka Europy zależne są od wody, jej odpowiedniej ilości i jakości. Jednak z uwagi na występujące presje oraz skutki zmiany klimatu coraz częściej słyszymy, że nie ma możliwości zagwarantowania dostępności wystarczającej ilości wody o dobrej jakości. Jak wskazane zostało w Europejskiej Ocenie Ryzyka Klimatycznego (EUCRA), zmiany klimatu stanowią krytyczną presję, która prawdopodobnie zagrozi przyszłemu bezpieczeństwu wodnemu Europy.

Opublikowany w 2024 r. raport Stan wód w Europie 2024. Konieczność poprawy odporności na wodę wskazuje, że w Europie coraz częściej stwierdza się stres wodny, który dotyka każdego roku 20 proc. jej terytorium i 30 proc. populacji. Liczby te prawdopodobnie wzrosną w przyszłości ze względu na zmianę klimatu.

Raport przygotowany przez Europejską Agencję Środowiska (EEA) przedstawia trzy nadrzędne wyzwania, przed którymi stoi przyszłe europejskie zarządzanie wodą. Do tych wyzwań należy:

• ochrona i przywracanie ekosystemów wodnych;
• osiągnięcie ambicji zerowego zanieczyszczenia;
• dostosowanie się do niedoboru wody, suszy i ryzyka powodzi.

Raport EEA zatytułowany Stan wód w Europie 2024. Konieczność poprawy odporności na wodę można pobrać ze strony Urzędu Publikacji Unii Europejskiej.

Ogólny kontekst

Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW) wskazuje, że woda nie jest produktem handlowym takim jak każdy inny, ale raczej dziedzictwem, które musi być chronione, bronione i traktowane jako takie.

Dobra jakość wody i wystarczająca jej ilość w rzekach, jeziorach, wodach gruntowych, wodach przejściowych i przybrzeżnych czy mokradłach jest niezbędna do rozwoju przyrody. W zamian zdrowe ekosystemy wspierają wiele usług dla społeczeństwa, takich jak oczyszczanie wody czy obniżanie kosztów zaopatrzenia w nią. Są również źródłem żywności, łagodzą susze i powodzie, przyczyniają się do magazynowania węgla.

Woda odgrywa również kluczową rolę w konkurencyjności Europy i jej strategicznej autonomii oraz we wspieraniu zielonej i cyfrowej transformacji.

Polityka wodna Unii Europejskiej (UE) obejmuje przepisy i strategie, które postrzegają wodę z różnych punktów widzenia. Zapewnienie równowagi pomiędzy konkurującymi ze sobą zapotrzebowaniami na wodę wydaje się być kluczowym wyzwaniem.

Zagrożenia wynikające ze zmiany klimatu, zanieczyszczenia i utraty bioróżnorodności wpływają na jakość i dostępność wody, co z kolei wpływa na użytkowanie wody, w tym wody dla  środowiska. Ostatnie ekstremalne zjawiska pogodowe w Europie, takie jak powodzie, susze i wysokie temperatury, zwiększają świadomość tych zagrożeń.

Jak wskazuje raport, oprócz rozwiązywania już obecnych w polityce wodnej problemów, należy zidentyfikować nowe, pojawiające się lub mogące się pojawić, a następnie znaleźć skuteczne rozwiązania.

Raport Stan wód w Europie 2024. Konieczność poprawy odporności na wodę

Opublikowany w 2024 r. raport opiera się na danych i informacjach zgłoszonych przez wszystkie 27 państw UE, m.in. w ramach sprawozdawczości z wdrażania RDW. Przedstawia on stan zasobów wodnych w Europie i odnosi się do trzech kluczowych wyzwań, przed którymi stoi zarządzanie zasobami wodnymi, tj.:

1. ochrona i przywracanie ekosystemów wodnych;
2. osiągnięcie ambicji zerowego zanieczyszczenia;
3. dostosowanie się do niedoboru wody, suszy i ryzyka powodzi.

Ponadto w raporcie wskazano, że Europejski Zielony Ład wyznaczył ambitne plany dotyczące gospodarki o obiegu zamkniętym. Zintegrowanie odporności wodnej z zieloną transformacją wydaje się konieczne, przez co staje się ważnym elementem w sektorach uzależnionych od wody.

Ponieważ woda nie jest opcją, a podstawą życia i funkcjonowania społeczeństwa i środowiska naturalnego i mając na uwadze ocenę stanu wód przekazaną do KE przez państwa członkowskie, niezbędne jest podjęcie bardziej zdecydowanych działań.

Obecne trendy wskazują, że decyzje muszą być podejmowane między konkurującymi potrzebami, takimi jak publiczne zaopatrzenie w wodę, rolnictwo, przyroda, przemysł. Aby zapewnić długoterminowe bezpieczeństwo wodne, Europa musi przywrócić naturalny charakter wód, zmniejszyć ich zanieczyszczenie i lepiej zarządzać zasobami wodnymi. Wymaga to zwiększenia wysiłków, innowacyjności i współpracy na wszystkich poziomach zarządzania, od lokalnego zarządzania wodami czy gruntami po europejską politykę strategiczną.

Rosnący stres wodny, susze i powodzie

Jak wskazuje raport, stres wodny występujący w Europie dotyka każdego roku 20 proc. jej terytorium i 30 proc. populacji. Skala tego zjawiska prawdopodobnie może rosnąć w kolejnych latach ze względu na zmianę klimatu. A ta stanowi poważne zagrożenie dla zasobów wodnych i ekosystemów od wód zależnych oraz świadczonych przez nie usług ekosystemowych.

Ponadto w związku z obserwowaną zmianą klimatu, zarządzanie ryzykiem powodzi w Europie w sposób przystępny cenowo i zrównoważony stanie się coraz ważniejsze, ale też będzie coraz większym wyzwaniem. Jak obserwujemy w ostatnich latach, a jesień 2024 r. pokazała Europejczykom rzeczywistą skalę problemu, nagłe i intensywne opady deszczu prowadzą do powodzi błyskawicznych i podtopień oraz rosnącego ryzyka powodzi. Powodzie wpływają na dobrostan człowieka i ekosystemów, zagrażając utratą życia, znacznymi stratami ekonomicznymi i zanieczyszczeniem środowiska.

Jak wskazuje raport, powodzie i niedobór wody zagrażają bezpieczeństwu żywnościowemu i wodnemu oraz zdrowiu społeczeństwa. Wiążą się również z wysokimi kosztami ekonomicznymi. Prognozuje się, że stresy te wzrosną wraz ze zmianą klimatu co, jak wskazuje raport, potencjalnie doprowadzi do presji konkurencji i naruszyć może wewnętrzną spójność UE.

Koszty jakie generuje rosnący stres wodny, susze i powodzie

Jak wskazuje raport, zdarzenia jakie miały miejsce w ostatnich latach, np. powódź w 2021 r. w Niemczech, Belgii i Holandii kosztowała 44 mld euro. Susza i upały na całym kontynencie kosztowały w 2022 r. ok. 40 mld euro.

Niedobór wody wpływa między innymi na ekosystemy wodne i zależne od wody oraz świadczone przez nie usługi ekosystemowe. Przykładowo, jeśli susza wpłynie na zmniejszenie powierzchni terenów podmokłych, spowoduje to spadek liczby siedlisk, słabsze oczyszczanie wody i mniej sekwestracji i magazynowania dwutlenku węgla, a w konsekwencji zwiększy koszty niezbędne do oczyszczania wody czy związane z ochroną powietrza.

Szacuje się, że bez łagodzenia zmiany klimatu i skuteczniejszej adaptacji, bezpośrednie szkody spowodowane tylko powodziami w perspektywie końca stulecia wzrosną sześciokrotnie w stosunku do obecnych.

Jakość wód w Europie

Ramowa Dyrektywa Wodna dała podstawy do zintegrowanego zarządzania wodą na poziomie obszarów dorzeczy. Określiła cel – osiągnięcie dobrego stanu wód do 2015 r., a w uzasadnionych przypadkach do 2021 lub 2027 r.

Dzięki temu państwa członkowskie Unii Europejskiej (UE) podjęły znaczne wysiłki w celu monitorowania wód powierzchniowych i podziemnych oraz inwestowania w działania przyczyniające się do zmniejszenia presji na nie. Jak wskazuje raport, od 2010 r. państwa członkowskie UE osiągnęły pewną poprawę w zakresie elementów jakości biologicznej i redukcji niektórych zanieczyszczeń chemicznych. Lista monitorowanych substancji chemicznych została rozszerzona, a lepsze zrozumienie naukowe toksyczności doprowadziło do bardziej rygorystycznych norm jakości w celu ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska. Jednak, jak wskazuje raport, takie wysiłki rzadko przekładały się na ogólną poprawę stanu wód.

W 2021 r. tylko 37 proc. jednolitych części wód powierzchniowych w Europie miało dobry lub wysoki stan ekologiczny, a 29 proc. dobry stan chemiczny. W tym samym roku 9 proc. jednolitych części wód podziemnych oceniono jako będące w dobrym stanie ilościowym, 77 proc. w dobrym stanie chemicznym. W tym miejscu warto podkreślić, że wody podziemne dostarczają dwie trzecie wody pitnej w UE i wspierają ekosystemy, takie jak tereny podmokłe czy rzeki.

Jak wskazuje raport, trudności w osiągnięciu dobrego stanu ekologicznego powodują, że europejskie ekosystemy wodne pozostają nadal zdegradowane.