Stan gleb w Europie – raport JRC

Wspólne Centrum Badawcze (JRC) Komisji Europejskiej oraz Europejska Agencja Środowiska (EEA) przygotowały raport pt. Stan gleb w Europie. Dokument ten zawiera dane i informacje na temat presji powodujących degradację gleb.

Wyniki analiz zebrano w następujących obszarach tematycznych:

• rola gleby jako dostawcy kluczowych usług ekosystemowych;
• czynniki powodujące zmiany w zdrowiu gleb;
• stan gleb w regionach oraz trendy jej degradacji;
• dowody degradacji gleb w Europie;
• zrozumienie współzależności czynników powodujących presje i ich wpływu na degradację gleb;
• rola nauki w ocenie warunków glebowych;
• zrównoważone zarządzanie glebą: kierunki polityki dla zachowania zdrowia gleb w Europie;
• zapewnienie zdrowia gleb i odporności ekosystemu w obliczu zróżnicowanych potrzeb użytkowania gruntów w Europie.

Raport zatytułowany Stan gleb w Europie można pobrać ze strony Urzędu Publikacji Unii Europejskiej.

Ogólny kontekst

Rola i znaczenie gleby są nie do przecenienia nie tylko dla funkcjonowania przyrody, ale i człowieka. Stanowi ona główny element ekosystemu lądowego. Oczyszcza wodę, redukuje zanieczyszczenia, umożliwia obieg pierwiastków/ składników pokarmowych. Poza tym stanowi środowisko dla życia organizmów żywych, a dla człowieka podstawowy element do produkcji żywności.

Zdrowie gleb, które obejmuje ogólny stan i funkcjonalność ekosystemu glebowego, odzwierciedla jego zdolność do wspierania wzrostu roślin, utrzymywania różnorodności biologicznej, regulowania cyklów składników odżywczych i zapewniania innych niezbędnych usług ekosystemowych.

Nie należy zapomnieć, że gleba działa jak naturalny filtr, oczyszczając wodę, która przez nią przepływa. Proces ten pomaga utrzymać jakość poprzez zmniejszanie zanieczyszczeń wód gruntowych i powierzchniowych. Ponadto gleby odgrywają dużą rolę w regulacji wody, wpływając na jej dostępność w ekosystemach. Dobrze zarządzane gleby przyczyniają się do zapobiegania powodziom i zrównoważonego zaopatrzenia w wodę.

Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) jako główne funkcje gleby wskazuje między innymi:

• siedlisko (środowisko) życia organizmów żywych;
• oczyszczanie wody oraz redukowanie zanieczyszczeń;
• regulacje klimatu;
• sekwestracja dwutlenku węgla;
• dostarczanie żywności;
• dostarczanie paliw;
• obieg pierwiastków, składników pokarmowych;
• dostarczanie materiałów konstrukcyjnych, budowlanych;
• dziedzictwo kulturowe, historyczne.

Raport Stan gleb w Europie

Opublikowany w 2024 r. raport Stan gleb w Europie zawiera analizę interakcji pomiędzy czynnikami wpływającymi na zmianę w zdrowiu gleb. Analizom poddano zarówno presje antropogeniczne, jak i naturalne, które kształtują procesy degradacji gleb oraz ich konsekwencje.

W raporcie degradacja gleby zdefiniowana została, za FAO, jako zmiana w zdrowiu gleby skutkująca zmniejszeniem zdolności ekosystemu do dostarczania dóbr i usług dla jego beneficjentów. W opublikowanym dokumencie podkreśla się znaczący wpływ degradacji gleb na rolnictwo, odporność ekosystemów, jakość wody, bioróżnorodność czy zdrowie ludzi, jednocześnie wskazując pilną potrzebę przygotowania kompleksowych strategii zarządzania.

Autorzy wskazali znaczenie badań, zaangażowania społeczeństwa w monitorowanie gleb i działania na rzecz jej ochrony oraz znaczenie polityki promowania zrównoważonego zarządzania, wspieranego przez badania i innowacje. Powyższe ma przyczynić się do ochrony zdrowia gleby i zapewnienia długoterminowej odporności ekosystemów.

Stan aktualny i tendencje degradacji gleb w Europie

Raport dokonuje oceny stanu gleb w Europie w oparciu o szereg wskaźników fizycznych, chemicznych i biologicznych. Opierając się na wynikach badań, studiach przypadków i danych z monitoringu gleb, ocena koncentruje się na następujących wskaźnikach jej degradacji:

• zakwaszeniu gleby;
• zmianie zawartości węgla w glebie;
• erozji gleby;
• zagęszczeniu gleby;
• zanieczyszczeniu gleby;
• zasoleniu gleby;
• zmianie bioróżnorodności gleby;
• uszczelnieniu gleby i zajęciu ziemi.

W kontekście powyższych wskaźników w raporcie wskazuje się między innymi, że konsekwencje degradacji gleb mają wpływ na strefę ekologiczną, społeczną i ekonomiczną. Przykładowo efekty uszczelniania i zajmowania ziemi widoczne są w zmniejszeniu jej funkcjonalności, nasileniu efektów miejskich wysp ciepła, zwiększonego zanieczyszczenia wody. Powyższe wskazuje na potrzebę wdrażania zrównoważonych praktyk zarządzania ziemią, włączając w to zieloną infrastrukturę czy odpowiednie przepisy dotyczące użytkowania gruntów.

Wnioski raportu Stan gleb w Europie

Raport Stan gleb w Europie opisuje wzajemne oddziaływanie różnych czynników i procesów powodujących degradację gleb. Wskazuje, że przyczyniają się do tego zarówno zjawiska naturalne, jak i działalność człowieka, podkreślając jednocześnie potrzebę zintegrowanych podejść do dbania o zdrowie gleb.

W dokumencie podkreśla się znaczenie nauki i upowszechniania wśród społeczeństwa wiedzy, co jest ważnym sposobem na podnoszenie świadomości na temat znaczenia zdrowia gleby i zwiększania zaangażowania społeczeństwa w monitorowanie jej oraz dbanie o nią. Jednocześnie podkreśla potrzebę podjęcia dodatkowych wysiłków w celu zwiększenia udziału społeczeństwa w działaniach ochronnych, szczególnie na obszarach miejskich.

W raporcie wskazano, że inicjatywy polityczne w Unii Europejskiej dowodzą zaangażowania w holistyczne zarządzanie glebą, niemniej jednak, mając na względzie różne podejścia do tematu na świecie, obserwuje się różne poziomy jej ochrony oraz różne przeszkody w dążeniu do zapewnienia odporności i zrównoważonego rozwoju zasobu.

Jako działania na przyszłość, wskazuje się potrzebę nadania priorytetu zwiększaniu monitoringu i gromadzeniu danych o glebach oraz zaangażowania interesariuszy w zrównoważone zarządzanie. Zdaniem autorów raportu wysiłki powinny koncentrować się na ułatwianiu długoterminowego monitorowania, wdrażaniu innowacji technologicznych i wspieraniu międzynarodowej współpracy.

Łącząc wiedzę naukową, zaangażowanie społeczeństwa oraz inicjatywy polityczne, można wspólnie chronić gleby, zabezpieczając ten bezcenny zasób naturalny dla obecnych i przyszłych pokoleń oraz zapewniając zdrowie i dobrobyt naszej planety.