Dyrektywa w sprawie monitorowania stanu gleby i jej odporności

Komisja Europejska przyjęła pakiet środków na rzecz zrównoważonego wykorzystywania kluczowych zasobów naturalnych. Jego celem jest zwiększenie odporności systemu żywnościowego i rolnictwa w UE. Pakiet ten uzupełnia poprzednie wnioski w ramach filaru „zasoby naturalne” Zielonego Ładu. Jednym z przyjętych dokumentów jest wniosek w sprawie monitorowania stanu gleby i jej odporności. Ma on na celu wsparcie dążenia do dobrego stanu gruntów w UE do 2050 r. poprzez gromadzenie danych na temat stanu gleby i udostępnianie ich rolnikom i innym zainteresowanym osobom. W przyjętym akcie wprowadza się zrównoważone gospodarowanie glebami jako normę i proponuje podjęcie działań w sprawie niedopuszczalnych zagrożeń spowodowanych zanieczyszczeniem gleby. Są one niebezpieczne dla ludzi i środowiska.

Aktualny stan w Europie

Szacuje się, że ponad 60% gleb w Europie jest w złym stanie. Niezrównoważone korzystanie z zasobów naturalnych w UE, w szczególności degradacja i zanieczyszczenie, są jedną z głównych przyczyn kryzysu klimatycznego i zagrożeniem dla różnorodności biologicznej. Każdego roku w wyniku erozji wymywany jest miliard ton gleby. Koszty związane z degradacją szacuje się na ponad 50 mld euro rocznie. Niszczenie wynika głównie z niezrównoważonego gospodarowania gruntami, zanieczyszczenia i nadmiernej eksploatacji w połączeniu ze skutkami zmiany klimatu i ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi. Szacuje się, że w UE jest 2,8 mln terenów potencjalnie zanieczyszczonych.

Monitorowanie stanu gleby i jej odporności

Przyjęty przez Komisję Europejską wniosek jest pierwszym w historii aktem prawnym UE dotyczącym gleby. Zawiera zharmonizowaną definicję zdrowia gleby, wprowadza kompleksowe i spójne ramy monitorowania oraz wspiera zrównoważone gospodarowanie i rekultywację terenów zanieczyszczonych. We wniosku zebrano z kilku źródeł dane dotyczące gleby. Są to informacje z próbek pobranych w ramach unijnego terenowego badania użytkowania gruntów i pokrycia terenu (LUCAS), dane krajowe i prywatne oraz satelitarne z programu Copernicus. Ostatecznym celem, zgodnie z dążeniem UE do osiągnięcia zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń, są zdrowe gleby do 2050 r.

Dane dotyczące gleby będą czynnikiem wspierającym innowacje, a także rozwiązania technologiczne i organizacyjne, zwłaszcza w zakresie praktyk rolniczych. Pomogą one rolnikom i innym właścicielom gruntów we wdrażaniu najodpowiedniejszych metod uprawy i zwiększaniu plonów i żyzności, przy jednoczesnym ograniczaniu zużycia wody i składników odżywczych. Ponadto dane te pozwolą lepiej zrozumieć tendencje dotyczące suszy, retencji wody i erozji, usprawniając zapobieganie klęskom żywiołowym i zarządzanie nimi, jeśli już nastąpią. Rolnicy i zarządcy gruntów, dzięki zdrowej glebie i dostępności szczegółowych danych, będą mogli uzyskać dodatkowe źródło dochodów w postaci wynagrodzenia za agrotechniki węglochłonne, płatności za usługi ekosystemowe lub za zwiększenie wartości zdrowych gleb i produkowanej na nich żywności.

Dyrektywa w sprawie monitorowania stanu i jej odporności – wpływ na rolnictwo

Zapewnienie zrównoważonego użytkowania gleb i ich regeneracja przyczynią się do wzmocnienia odporności europejskiego rolnictwa i żywności. Rolnicy odniosą korzyści, ponieważ źródła ich utrzymania i przyszłość zależą od stanu gleb, na których rosną uprawy i wypasane są zwierzęta gospodarskie. Aż 95% naszej żywności produkuje się bezpośrednio lub pośrednio na glebach. Erozja gleby może spowodować utratę wydajności rolnictwa w UE w wysokości 1,25 mld euro rocznie.

Zwiększone upowszechnienie zrównoważonych praktyk zarządzania przyczyni się do utrzymania lub poprawy żyzności gleby, wydajności i plonów, a także może obniżyć koszty dzięki większej dostępności usług ekosystemowych i mniejszym nakładom finansowym.

Wniosek zawiera elementy mające na celu zwiększenie wiedzy i dostępności danych na temat zdrowia gleb, głównie rolniczych, oraz utrzymanie lub poprawę wartości gleby w produkcji żywności, paszy i biomasy. Wniosek nie nakłada żadnych bezpośrednich obowiązków na właścicieli i zarządców gruntów ani na rolników.

Wpływ na zmiany klimatu

Gleba magazynuje więcej dwutlenku węgla niż atmosfera i cała biomasa łącznie. Szersze stosowanie zrównoważonego gospodarowania nimi w UE zwiększy pochłanianie CO₂ i retencję wody. Pomoże to łagodzić skutki zmiany klimatu i przystosowywać się do niej oraz w osiągnięciu celu, jakim jest neutralna dla klimatu i odporna Europa do 2050 r. Zdrowe gleby zatrzymują do 25% masy wody, przyczyniając się do zmniejszenia ryzyka występowania klęsk żywiołowych i działając jako długoterminowe zbiorniki do uzupełniania jednolitych części wód podziemnych. Zdrowe gleby o wysokim wskaźniku infiltracji wody wspierają również tworzenie odpornej na pożary pokrywy roślinnej zapobiegającej paleniu się lasów.

Monitorowanie stanu gleb (np. zawartości węgla organicznego i zdolność retencji wody) poprawi wdrażanie polityki i środków łagodzenia zmiany klimatu, a także naszą wiedzę na temat sposobów przystosowywania się do niej i zapobiegania klęskom żywiołowym.

Certyfikacja zdrowia gleby prawdopodobnie zwiększy wartość usuwanego dwutlenku węgla i zapewni uznanie zrównoważonego gospodarowania glebą i powiązanych produktów spożywczych.

Rola państw członkowskich we wdrażaniu dyrektywy w sprawie monitorowania stanu gleby i jej odporności

Państwa członkowskie będą musiały wprowadzić wszystkie rozwiązania w zakresie monitorowania i przeprowadzić pomiary stanu gleby. Kontrola ta będzie prowadzona w sektorach glebowych, które również zostaną ustanowione przez państwa członkowskie. Komisja wesprze wysiłki państw członkowskich w zakresie monitorowania stanu gleby: na przykład poprzez ocenianie stanu gleby, tak jak ma to miejsce od kilku lat (LUCAS), a także poprzez badanie i opracowywanie produktów do teledetekcji gleby oraz utworzenie cyfrowego portalu danych pozyskanych przez istniejące unijne Obserwatorium UE ds. Gleb.

Jeżeli chodzi o zrównoważone gospodarowanie glebą, Komisja udzieli państwom członkowskim wszelkich niezbędnych wytycznych dotyczących określenia i ustanowienia praktyk zrównoważonego gospodarowania. Wniosek pozostawia jednak władzom krajowym i lokalnym elastyczność w wyborze najlepszych środków w zależności od rodzaju i stanu gleb, w porozumieniu z zarządcami gruntów i innymi zainteresowanymi stronami. UE będzie pomagać w rozwoju tych praktyk również poprzez wspieranie badań naukowych, zwłaszcza za pośrednictwem programu „Horyzont Europa” – pakt na rzecz zdrowych gleb w Europie.