Czy w Polsce są jeszcze rzeki swobodnie płynące? Zaproszenie do współpracy

Zgodnie z Unijną strategią na rzecz różnorodności biologicznej do 2030 r. jednym z celów dotyczących bioróżnorodności ekosystemów wodnych jest zrenaturyzowanie co najmniej 25 tys. km rzek w UE do stanu tzw. rzeki swobodnie płynącej (free-flowing river). Pod koniec czerwca br. Komisja Europejska opublikowała w języku angielskim Kryteria do identyfikacji odcinków rzek swobodnie płynących do Strategii UE na rzecz różnorodności biologicznej do 2030 r.

Na czym polega ocena?

Ocenie podlegają odcinki rzek uznane za potencjalnie mogące spełniać kryteria rzek swobodnie płynących. Oczekuje się, że takie odcinki lub rzeki są zidentyfikowane w krajach członkowskich przez poszczególne administracje wodne lub wskazywane przez organizacje pozarządowe działające w tej dziedzinie.

Metodyka zakłada ocenę trzech z czterech aspektów łączności hydrologicznej rzek, tj. ciągłości podłużnej, łączności poprzecznej ze strefą brzegową oraz łączności z wodami gruntowymi. Aspekt czasowy przepływów nie jest uwzględniany na tym etapie oceny.

W stosunku do każdego z tych wymiarów zaproponowano szereg typów barier, które należy uwzględnić przy analizie. Są to bariery fizyczne w postaci zapór, tam, jazów, itp. w przypadku barier poprzecznych, wały i umocnienia brzegowe w przypadku barier podłużnych oraz umocnienia dna koryta rzecznego dla kryterium łączności pionowej. Oceniana jest drożność tych konstrukcji dla zespołu ryb oraz dla rumowiska niesionego przez rzekę, a także względna ich długość w stosunku do długości ocenianego odcinka. Ponadto oceniane mają być presje znajdujące się powyżej i poniżej badanego odcinka oraz długość odcinka spełniającego oczekiwane funkcje ekologiczne.

Metodyka i co dalej?

Obecnie rozpoczęła się kolejna faza prac polegająca na praktycznym testowaniu opracowanej metodyki na odcinkach rzecznych potencjalnie mogących spełniać kryteria rzek swobodnie płynących. W Polsce zespół oceniający powołany przez ECOSTAT reprezentuje dr Katarzyna Suska i mgr Kamila Belka z Instytutu Rybactwa Śródlądowego – Państwowego Instytutu Badawczego (IRŚ-PIB), a przedstawicielem grupy roboczej ECOSTAT-u ds. Rzek Swobodnie Płynących (FFR) jest m.in. prof. Piotr Parasiewicz (IRŚ-PIB).

W całej Unii Europejskiej poszukiwane są zespoły i osoby chcące przyczynić się do praktycznej oceny metodyki poprzez podjęcie próby zastosowania jej na wybranych przez siebie odcinkach rzek. Udostępnione przez autorów studiów przypadku wyniki zostaną poddane analizie pod kątem prawidłowości zastosowania kryteriów, zgodności wyniku oceny z oczekiwaniami, oraz wrażliwości wyniku na zmiany przedziałów wartości kryteriów. Autorzy studiów przypadku będą mieli możliwość zgłoszenia uwag dotyczących tego procesu i własnych wniosków co do prawidłowości oceny.

Udział dużej liczby odcinków polskich rzek da możliwość lepszego dostosowania kryteriów oceny do typów morfologicznych i ekologicznych rzek w naszym kraju.

Kto może się włączyć?

Nie tylko administracja wodna i środowiskowa kraju, ale także praktycy i wszystkie grupy interesariuszy, którym leży na sercu właściwa ocena stanu ekosystemów rzecznych w Polsce oraz właściwe ich odtwarzanie i użytkowanie, są serdecznie zaproszeni do wzięcia udziału w tym ćwiczeniu. Projekty badawcze, społeczne i prywatne inicjatywy, organizacje NGO i wszelkie inne organizacje, które są w stanie wnieść swój wkład, są również zaproszone do testowania metodyki i dostarczania studiów przypadku.

Co trzeba wiedzieć?

Zastosowanie metodyki wymaga pewnego obycia i posługiwania się informacją przestrzenną rozproszoną w wielu bazach danych, ale dostępną przez portale mapowe samorządowe i krajowe, a także znajomości praktycznej ocenianej rzeki. Pomocna będzie znajomość oprogramowania systemów informacji przestrzennej GIS. Może być konieczne poszukiwanie źródeł danych o funkcjonujących barierach i oczekiwanych zespołach ryb. Przydatna będzie podstawowa wiedza z zakresu ichtiofauny i hydrologii do oceny zebranych informacji. Autorzy mogą wykorzystać Plany Gospodarowania Wodami i karty charakterystyki jednolitych części wód powierzchniowych rzecznych opracowane na potrzeby Ramowej Dyrektywy Wodnej.

Jak się włączyć?

Studia przypadków należy wykonać i przesłać do 30 listopada br. Dla ułatwienia pracy z metodyką został opracowany szablon w formacie Excel, w którym dokonywane są wszystkie obliczenia. Zespoły są proszone również, w miarę możliwości, o przesłanie plików wykorzystywanych w programie GIS i wypełnienie formularza oceny procesu. Szczegóły zostały zamieszczone na stronie Komisji Europejskiej.

Jak dostarczyć wyniki przeprowadzonych analiz?

Wyniki wykonanych ocen odcinków rzecznych należy przesłać na adres e-mail [email protected] (Kamila Belka) z kopią do koordynatora grupy roboczej ECOSTAT FFR Woutera van de Bunda ([email protected]). Również wszelkie pytania można kierować na te adresy.