Najnowszy raport FAO ujawnia ukryte koszty systemów rolno-spożywczych

Najnowszy raport FAO, zatytułowany „Stan Żywności i Rolnictwa 2023”, ujawnia zaskakującą rzeczywistość: nasze globalne systemy rolno-żywnościowe, które są niezbędne do utrzymania życia i gospodarek państw, generują ogromne ukryte koszty zdrowotne i środowiskowe. Te koszty, szacowane na co najmniej 12 bln dol. rocznie, co odpowiada około 10 proc. globalnego PKB, rzucają nowe światło na wyzwania, przed którymi stoi współczesne rolnictwo i produkcja żywności. Ten szczegółowy raport Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa, obejmujący analizę danych ze 154 krajów, zwraca uwagę na pilną potrzebę zrewidowania naszych obecnych praktyk rolniczych i żywnościowych w kontekście ich długofalowych skutków dla zdrowia i środowiska.

Raport FAO – prawdziwe koszty systemów rolno-spożywczych

Raport FAO, oparty na analizie dr Stevena Lorda z Oksfordu, skupia się na rzeczywistych kosztach związanych ze zrównoważonymi systemami rolno-spożywczymi. Dokument ten wprowadza kluczowe pojęcia ukrytych kosztów, które są związane z wpływem na środowisko, zdrowie i społeczeństwo. Zaproponowano w nim rachunek kosztów rzeczywistych (True Cost Accounting – TCA), który pozwala na dokładną ocenę tych ukrytych. Realizacja tego podejścia ma postępować dwuetapowo: rozpoczynając od ocen TCA na poziomie krajowym, mających na celu podniesienie świadomości społecznej, by następnie przejść do bardziej szczegółowych i ukierunkowanych analiz, które określą priorytety w zakresie potencjalnych rozwiązań i kierunków transformacji. Inicjatywa ta, stanowiąca pierwszą próbę przeprowadzenia ewaluacji na poziomie krajowym w 154 krajach, ma na celu umożliwienie efektywniejszego i bardziej świadomego zarządzania systemami rolno-spożywczymi.

Niezdrowe diety a wzrastające koszty zdrowotne

Raport FAO zwraca szczególną uwagę na fakt, że ponad 70 proc. tych ukrytych kosztów napędzają niezdrowe diety, charakteryzujące się wysokim spożyciem bardzo przetworzonych produktów, tłuszczów i cukrów. Te nawyki żywieniowe prowadzą do szeroko rozpowszechnionych problemów zdrowotnych, takich jak otyłość i choroby niezakaźne, które znacząco wpływają na spadek produktywności w pracy. Problem ten jest najbardziej widoczny w krajach o wyższych dochodach, gdzie dostępność i przystępność takich produktów przyczynia się do poważnych problemów zdrowotnych na szeroką skalę.

Nierówny rozkład ukrytych kosztów

Raport FAO podkreśla również nierównomierny rozkład ukrytych kosztów na całym świecie. Najbardziej dotknięte są kraje o niskich dochodach, z ukrytymi kosztami stanowiącymi ponad ćwierć ich PKB. Jest to kontrastujące z sytuacją w krajach o średnich (mniej niż 12 proc.) i wysokich dochodach (mniej niż 8 proc.), gdzie te koszty są znacznie niższe. W krajach o średnich i wysokich dochodach, zaraz po kwestiach środowiskowych, największy wpływ na obniżenie wydajności w systemach rolno-spożywczych ma niezdrowy sposób odżywiania. Natomiast w krajach o niskich dochodach, wynikają one głównie z problemów społecznych związanych z niedożywieniem i ubóstwem.

Koszty środowiskowe

Czynniki środowiskowe, jak podaje raport FAO, odpowiadają za 20 proc. całkowitych ukrytych kosztów systemów rolno-spożywczych, co przekłada się na 2,9 bln dol. Według FAO liczba ta jest prawdopodobnie zaniżona. Wśród nich znajdują się emisje gazów cieplarnianych na każdym etapie łańcucha dostaw, obejmujące koszty klimatyczne związane z produkcją żywności i nawozów oraz zużycie energii. Dodatkowo zalicza się do nich emisje azotu zarówno na etapie produkcji pierwotnej, jak i zanieczyszczenia ściekami. Wykorzystanie tzw. błękitnej wody, prowadzące do niedoborów, spadku wydajności rolniczej i pracy, a także niedożywienia oraz zmiany w użytkowaniu gruntów, skutkuje degradacją ekosystemów.

Więcej niż połowa (52 proc.) tych środowiskowych kosztów wynika z emisji azotu, głównie z powodu jego spływu do wód powierzchniowych i emisji amoniaku do powietrza. Pozostałe koszty dzielą się na emisje gazów cieplarnianych (30 proc.), koszty zmiany użytkowania gruntów (14 proc.) oraz zużycie wody (4 proc.). Koszty te są obciążeniem dla wszystkich krajów, ale państwa o niższych dochodach ponoszą koszty dwukrotnie wyższe niż te o średnich i wyższych.

Apel FAO o globalne działanie

Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa po raz pierwszy w historii poświęci dwa kolejne wydania „Stanu żywności i rolnictwa” temu samemu tematowi. Tegoroczny raport przedstawia wstępne szacunki, natomiast przyszłoroczny skupi się na dogłębnych, ukierunkowanych ocenach, mających na celu określenie najlepszych sposobów ich złagodzenia. Rządy mogą wykorzystać różne dźwignie, aby dostosować systemy rolno-spożywcze i osiągnąć ogólnie lepsze wyniki. Należą do nich podatki, dotacje, ustawodawstwo i regulacje.

W raporcie wzywa się rządy do stosowania rachunku prawdziwych kosztów w celu przekształcenia systemów rolno-spożywczych i rozwiązania problemu kryzysu klimatycznego, ubóstwa, nierówności i bezpieczeństwa żywnościowego. Zauważa, że w celu skalowania stosowania rachunku kosztów rzeczywistych konieczne będą innowacje w badaniach i danych, a także inwestycje w gromadzenie danych i budowanie potencjału, który umożliwi podejmowanie decyzji w przejrzysty i spójny sposób.