Świąteczne tradycje na świecie: woda i śnieg

Polskie Boże Narodzenie przywodzi na myśl wieczerzę z 12 daniami, piękne kolędy, zapach choinki i siano pod obrusem. W niektórych kulturach świąteczne tradycje wymagają jednak większego hartu ducha. Zimna woda i śnieg stały się nieodłączną częścią grudniowych celebracji, inspirując i jednocząc lokalne społeczności.

Zimne kąpiele

Morsowanie na Nowy Rok to tradycja, która na dobre zadomowiła się w wielu krajach świata, łącznie z Polską. Do lodowatej wody wchodzi się jednak również z okazji świąt, choć motywacje bywają różne. W Norwegii rytualny Julebad sięga korzeniami do XIX w. i wiąże się z… koniecznością umycia się przed Bożym Narodzeniem! Według norweskiego socjologa Eilerta Sundta rozpowszechnienie religii chrześcijańskiej w średniowieczu doprowadziło do straty zainteresowania saunami, które uważano za pogańskie. Skok do lodowatej wody był dla słynących z zamiłowania do czystości Skandynawów jedynym sposobem na doprowadzenie się do porządku przed świętami.

Oczyszczanie duszy jest natomiast celem świątecznej tradycji związanej z obchodami prawosławnego Bożego Narodzenia. W Rosji, Bułgarii i Rumunii kąpiele w zazwyczaj skutych lodem zbiornikach wodnych mają zmywać grzechy i chronić przed złem. W 2020 r. 2 mln Rosjan uczciły styczniowe święta orzeźwiającym zanurzeniem. W krajach bałkańskich kapłani zachęcają dodatkowo do kąpieli, wrzucając do wody drewniane krucyfiksy – wyłowienie jednego ma przynieść szczęście i ochronę na cały rok.

Grupowe zimne kąpiele, ale bez religijnego podtekstu, praktykowane są również na święta w Wielkiej Brytanii i Irlandii – w Walii w lodowatych falach zanurza się nawet małe dzieci. Wyspiarze słusznie wierzą, że hartowanie wspomaga zdrowie i daje lepsze perspektywy na przyszły rok. W londyńskim Hyde Parku na jeziorze Serpentine od 1864 r. co roku odbywa się świąteczny wyścig pływacki na dystansie 100 jardów.

Inne wodne świąteczne tradycje

Woda w nieco bardziej okiełznanej postaci pojawia się również w bożonarodzeniowych zwyczajach innych krajów. W Czechach w ramach wróżby robi się łódki ze skorupek orzechów włoskich z umieszczoną pośrodku świeczką. Po zapaleniu knota wpuszcza się łupinkę do miski z wodą i obserwuje. Jeśli wypłynie na środek, człowieka czekają wielkie podróże; jeśli zostanie u brzegu, należy spodziewać się roku w domu, bez większych zmian. Dobrze wróży krąg z łódek domowników ocierających się o siebie, źle zaś… utonięcie.

W Serbii kobiety w świąteczny poranek tradycyjnie wychodzą z domu z gałązką bazylii, aby zaczerpnąć wody z wiadra czy strumienia. Taka „silna woda” służy domownikom do przemywania twarzy, picia i kąpania niemowląt. Rytuał ma gwarantować żelazne zdrowie na kolejny rok.

Greckie świąteczne tradycje nie oszczędzają nawet św. Mikołaja, który jako patron żeglarzy nieustannie ocieka morską wodą. W domu stawia się natomiast drewnianą miskę z wodą, w której znajduje się krzyż owinięty gałązką bazylii – zestaw ten służy do spryskiwania wnętrz, co ma odegnać złośliwego goblina Killantzaroi.

Magia białych świąt

Nieodłączną częścią świątecznej symboliki, nawet w dobie globalnego ocieplenia, jest oczywiście śnieg, którego życzymy sobie co roku na Gwiazdkę. Autorka biografii Karola Dickensa Lucinda Hawskley uważa, że winą za tę fascynację możemy obarczać właśnie brytyjskiego pisarza, który w ciągu pierwszych lat swojego życia mógł radować się białym Londynem dzięki małej epoce lodowej. Dorosły Dickens prawdopodobnie tęsknił już jednak za śniegiem, więc sprzedał ludziom piękne zimowe wizje w swych dwóch popularnych powieściach Klubie Pickwicka oraz Opowieści Wigilijnej.

W Skandynawii od setek lat częścią świątecznych tradycji jest budowanie latarni ze śniegu, które wizualnie ocieplają zmrożony krajobraz. W naszej szerokości geograficznej coraz częściej musimy się niestety zadowolić sztucznym śniegiem na choince i szklanymi kulami, które trzeba potrząsnąć, aby ujrzeć spadające płatki. Nie wszędzie jednak święta mogą i muszą być białe. Na Hawajach, gdzie Boże Narodzenie obchodzi się już od ponad 200 lat, Mikołaj przybywa z prezentami na kajaku ciągniętym przez delfiny!