Zanieczyszczenia w nawozach – raport zlecony przez KE

Nawozy mogą zawierać zanieczyszczenia, które mogą wpływać na zdrowie ludzi czy środowisko, między innymi poprzez zanieczyszczenie wody podziemnej, powierzchniowej i pitnej, gromadzenie się w uprawach lub w zwierzętach gospodarskich.

Ponieważ rozporządzenie w sprawie produktów nawozowych (UE) 2019/1009 nie rozstrzyga wszystkich kwestii w tym obszarze, Komisja Europejska zleciła wykonanie oceny tego problemu. Opublikowany w 2024 r. na stronie Urzędu Publikacji Unii Europejskiej raport Zanieczyszczenia w nawozach: Ocena ryzyka wynikającego z ich obecności i społeczno-ekonomicznych wpływów możliwego ograniczenia w ramach REACH (Contaminants in fertilisers: Assessment of the risks from their presence and socio-economic impacts of a possible restriction under REACH) opisuje trzy oddzielne, ale powiązane ze sobą cele:

• ocenę obecności zanieczyszczeń w nawozach;
• identyfikację nawozów budzących obawy ze względu na wpływ składników lub produktów nawozowych na degradacje środowiska, w tym zanieczyszczenie zasobów naturalnych lub na zdrowie ludzi poprzez środowisko;
• ocenia wyzwania związane z analizą alternatyw dla nawozów.

Raport można pobrać ze strony Urzędu Publikacji Unii Europejskiej.

Ogólny kontekst

Nawozy mogą zawierać zanieczyszczenia, które wywierają wpływ na zdrowie ludzi i środowisko. Takie zanieczyszczenia lub celowo dodane substancje zostały częściowo uwzględnione w rozporządzeniu w sprawie produktów nawozowych (UE) 2019/1009. Rozporządzenie to określa wymagania dla różnych kategorii produktów nawozowych, jednak nie wszystkie potencjalne zanieczyszczenia lub celowo dodawane substancje budzące obawy zostały w nim uwzględnione. Ponadto rozporządzenie (UE) 2019/1009 nie dotyczy produktów nawozowych wprowadzanych do obrotu na podstawie przepisów krajowych.

Dlatego w przypadku potrzeby zlikwidowania pewnych zidentyfikowanych zagrożeń dla zdrowia ludzi i/lub środowiska, proponuje się dokonanie oceny czy możliwe jest w tych szczególnych przypadkach zastosowanie rozporządzenia REACH (rejestracja, ocena, udzielanie zezwoleń i stosowane ograniczenia w zakresie chemikaliów).

Ponadto działania prowadzone przez Europejską Agencję Chemikaliów (ECHA) w dziedzinie nawozów (np. przygotowanie dokumentacji załącznika XV dotyczącej ograniczenia cyjanamidu wapnia) wywołały pewne pytania dotyczące tego, w jaki sposób najlepiej przeprowadzić analizę zarządzania regulacyjnego (RMOA) i analizę alternatyw (AOA).

W tym kontekście Komisja Europejska – Dyrekcja Generalna ds. Środowiska zleciła przeprowadzenie oceny, która ma trzy oddzielne, ale powiązane ze sobą cele:

1. ocenę obecności zanieczyszczeń w nawozach i sporządzenie dokumentacji nawozów stwarzających potencjalne ryzyko dla zdrowia ludzi i środowiska;
2. identyfikację potencjalnych nawozów budzących obawy z uwagi na wpływ składników lub produktów nawozowych na degradacje środowiska, w tym zanieczyszczenie zasobów naturalnych lub na zdrowie ludzi poprzez zanieczyszczenie środowiska;
3. ocenę wyzwań związanych z analizą alternatyw dla nawozów.

Raport Zanieczyszczenia w nawozach

Zakres oceny w opublikowanym w 2024 r. raporcie obejmuje nawozy organiczne, organiczno-mineralne i nieorganiczne definiowane zgodnie z Załącznikiem I rozporządzenia (UE) 2019/1009. Na wniosek Komisji Europejskiej (KE) przeprowadzono dodatkowo ocenę ryzyka dla pirazoli, które są stosowane jako inhibitory nitryfikacji.

Badaniem nie zostały objęte następujące kategorie produktów nawozowych:

• środki wapnujące;
• polepszacze gleby;
• podłoża uprawowe;
• inhibitory;
• biostymulatory roślinne;
• niektóre mieszanki produktów nawozowych.

Wnioski z raportu Zanieczyszczenia w nawozach

Analiza rynku została oparta na przeglądzie odpowiedniej literatury oraz źródeł statystycznych na poziomie międzynarodowym, europejskim i krajowym. W raporcie wskazano, że w badanym okresie Francja, Niemcy, Polska i Hiszpania to cztery główne kraje stosujące nawozy mineralne, co stanowiło ponad połowę całkowitego zużycia tych nawozów w UE (55,4 proc.).

Wyniki przeprowadzonego badania obejmują statystyki opisujące rynek nawozów w UE oraz zestawienie informacji na temat zagrożeń i ryzyka związanego z obecnością zanieczyszczeń w nawozach.

We wnioskach wskazywane są liczne i znaczące luki w danych oraz brakujące statystyki na potrzeby analizy rynku. Ponadto, ze względu na poufność, dane będące w posiadaniu producentów nawozów a wymagane do przeprowadzenia analizy alternatyw dla nawozów czy substancji mogących mieć negatywny wpływ na środowisko, zdrowie ludzi czy zwierząt nie są ogólnodostępne. W przypadku braku danych wykorzystano opinię eksperta. Niemniej jednak może ona zostać podważona i uznana za nieobiektywną.

Jak wskazuje raport, obecnie nie ma wystarczających danych na temat stosowania konkretnych nawozów, aby możliwe było przeprowadzenie mikroanalizy, dlatego w większości przypadków ocena oparta została o makroanalizy. Przykładem niewystarczająco szczegółowych danych liczbowych jest użycie cyjanamidu wapnia, a w przypadku dodatków technologicznych – informacje są zastrzeżone, a zatem poufne i niedostępne.

Biorąc pod uwagę niewystarczalność danych, ocena wykonalności ekonomicznej polegała na połączeniu czynników jakościowych i ilościowych, różniących się w zależności od rodzaju zanieczyszczenia/nawozu budzącego obawy.

Nawozy budzące obawy ze względu na (celowo dodawane) składniki

Jednym z celów badania było zidentyfikowanie substancji, które – stosowane w nawozach – mogą stanowić (bezpośrednio lub pośrednio poprzez produkty) ryzyko dla środowiska lub ludzi.

Przeprowadzone konsultacje i analiza dokumentacji rejestracyjnej REACH, wskazały, że lista substancji z REACH stosowanych w nawozach (PC 12 – Nawozy) zawiera 1183 substancji. W raporcie wskazano listę 154 substancji sklasyfikowanych jako CMR (właściwości uczulające lub rakotwórcze, mutagenne lub działające szkodliwie na rozrodczość), STOT RE (działanie toksyczne na narządy docelowe wskutek wielokrotnego narażenia) lub przewlekła toksyczność wodna lub jako mające potencjał zaburzania gospodarki hormonalnej a stosowane w sektorze rolniczym w nawozach w ilości powyżej 100 ton rocznie.

Raport wskazuje substancje potencjalnie budzące obawy do których zalicza:

• 53 nieorganiczne, reprezentujące metale Ti, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn i Al oraz ich związki (oprócz niemetali, takich jak związki amonowe);
• 9 borowych;
• 36 organicznych.

Większość zidentyfikowanych substancji potencjalnie budzących obawy to substancje chemiczne niemające właściwości nawozowych, stosowane w celu poprawy jakości i stabilności nawozów:

• dodatki poprawiające wydajność nawozów -– stosowanie dodatków kontrolujących nitryfikację, wypłukiwanie lub procesy ulatniania;
• dodatki do konserwacji i stabilizacji nawozów – np. jako inhibitory korozji i środki przeciwzbrylające, przeciwpyłowe i hydrofobowe.