System Monitoringu Suszy Rolniczej. Ile pieniędzy jest na pomoc suszową?

Susza rolnicza jest konsekwencją długotrwałej suszy meteorologicznej, tj. sytuacji, w której brak opadów atmosferycznych ma bezpośredni wpływ na warunki glebowe, stan uprawianych roślin oraz prowadzenie normalnej gospodarki w rolnictwie. Susza rolnicza często nazywana jest również suszą glebową.

Susza rolnicza w prawie

Zgodnie z definicją określoną w ustawie z dnia 7 lipca 2005 r. o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich (Dz.U. 2019 poz. 477) suszę oznaczają szkody spowodowane wystąpieniem klimatycznego bilansu wodnego poniżej przyjętej wartości dla poszczególnych gatunków roślin uprawnych i gleb w dowolnym sześciodekadowym okresie od dnia 21 marca do dnia 30 września danego roku. Wartości te oraz wykaz upraw określa rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 11 kwietnia 2019 r. w sprawie wartości klimatycznego bilansu wodnego dla poszczególnych gatunków roślin uprawnych i gleb (Dz.U. 2019 poz. 739).

SMSR – System Monitoringu Suszy Rolniczej

Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa-Państwowy Instytut Badawczy (IUNG-PIB) prowadzi System Monitoringu Suszy Rolniczej, którego zadaniem jest wskazanie obszarów, na których wystąpiły straty spowodowane suszą w uprawach uwzględnionych w wyżej wspomnianej ustawie.

Zasady działania modelu do określania suszy rolniczej SMSR

System Monitoringu Suszy Rolniczej określa warunki meteorologiczne powodujące suszę za pomocą klimatycznego bilansu wodnego (KBW). Wyraża on różnicę pomiędzy opadem atmosferycznym a ewapotranspiracją potencjalną.

Opad atmosferyczny mierzony jest na stacjach meteorologicznych, natomiast wartość ewapotranspiracji potencjalnej (wyrażającej w przybliżeniu zdolność wyparowywania wody z dobrze uwilgotnionego trawnika) oblicza się wykorzystując metodę Penmana.

Jak podaje IUNG-PIB, w odpowiedzi na nasze pytanie, przy wyznaczaniu obszarów z suszą rolniczą dla poszczególnych upraw uwzględniane są dwa czynniki:

• warunki pogodowe
• podatność gleby na suszę.

Głównymi elementami meteorologicznymi decydującymi o wystąpieniu suszy są:

• opad atmosferyczny,
• temperatura powietrza,
• wilgotność powietrza,
• usłonecznienie,
• prędkość wiatru.

Warunki meteorologiczne powodujące suszę są określane za pomocą KBW. Stanowi on różnicę pomiędzy opadem atmosferycznym (przychód wody) a ewapotranspiracją potencjalną (rozchód wody):

KBW = P – ETP

gdzie:

P – opad atmosferyczny, mm;

ETP – ewapotranspiracja, mm.

Wartość ewapotranspiracji potencjalnej można obliczyć na podstawie algorytmu opracowanego przez IUNG-PIB:

ETP= 161 + 19,57 d – 152,7 ln d + 0,0004034 h² + 0,00186 (t + 5)³ + 0,004192 (100 – f)² + 0,0003681 v (100 – f)^2,5

gdzie:

d – długość dnia, h;

h – usłonecznienie, h;

t – średnia temperatura powietrza, °C;

f – wilgotność względna, godz. 13:00, %;

v – średnia prędkość wiatru, m/s.

Opad atmosferyczny jest podstawowym elementem mierzonym na stacjach meteorologicznych. Mapa opadu wykonywana jest na podstawie danych z ponad 1000 stacji i posterunków meteorologicznych. W celu zwiększenia dokładności określania pola opadu włączane są do Systemu informacje pochodzące z naziemnych radarów meteorologicznych. Dane radarowe sieci POLRAD są udostępniane przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej-Państwowy Instytut Badawczy. Informacje generowane przez meteorologiczne radary naziemne pozwalają na znaczne uszczegółowienie pola opadów dla całego kraju (dzięki rozdzielczości 500 m x 500 km).

Do wyznaczania podatności gleb na suszę wykorzystywane są cyfrowe mapy glebowe.

Informacje dotyczące wystąpienia suszy rolniczej – w postaci dekadowych raportów – IUNG-PIB przekazuje Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz publikuje w serwisie internetowym.

Więcej informacji na temat SMSR można uzyskać pod adresem: https://susza.iung.pulawy.pl/system/.

Plony w warunkach suszy – wartości szacowane przez rolników i IUNG-PIB

Jak podaje IUNG-PIB, w odpowiedzi na nasze pytania, rozbieżności pomiędzy oceną wielkości plonów wskazaną przez rolników a IUNG-PIB zamieszczone zostały w publikacji Agricultural Drought Monitoring System in Poland—Farmers’ Assessments vs. Monitoring Results[1].

Susza rolnicza na podstawie satelitarnego wskaźnika DISS

Centrum Teledetekcji Instytutu Geodezji i Kartografii opracowało system monitorowania warunków wzrostu roślin uprawnych, który określa ich kondycję za pomocą wskaźnika DISS. Wskaźnik ten, o rozdzielczości przestrzennej wynoszącej 1 km²,bazuje na wykorzystaniu obrazów satelitarnych Terra MODIS.

DISS, czyli wskaźnik satelitarnej identyfikacji suszy rolniczej (ang. Drought Identification Satellite System), jest funkcją temperaturowego wskaźnika kondycji roślin (TCI – Temperature Condition Index) oraz wskaźnika meteorologicznego charakteryzującego warunki klimatyczne na obszarze Polski (HTC – Hydrothermal Coefficient). Generowany jest od końca marca, w kolejnych okresach ośmiodniowych sezonu wegetacyjnego roślin uprawnych.

Zgodnie z informacjami opublikowanymi przez IGiK, mapy oraz dane udostępniane są za pośrednictwem strony internetowej i serwisu mapowego Susza rolnicza 2020 – 2022 (http://www.igik.edu.pl/pl/a/Susza-rolnicza-2022-serwis-mapowy) mają charakter wyłącznie poglądowy – nie mogą być traktowane jako dokument oficjalny.

Więcej informacji o satelitarnym monitorowaniu suszy rolniczej można uzyskać na stronie Instytutu Geodezji i Kartografii.

Aktualna sytuacja związana z suszą rolniczą

Na podstawie informacji opublikowanej przez IUNG-PIB, od 21 maja do 20 lipca 2023 r. średnia wartość Klimatycznego Bilansu Wodnego (KBW), na podstawie którego dokonywana jest ocena stanu zagrożenia suszą, była ujemna. Wynosiła -178 mm i uległa zmniejszeniu o 18 mm w stosunku do poprzedniego okresu, tj. 11 maja do 10 lipca br.

Deficyt wody dla roślin uprawnych zwiększył się i występował w całym kraju. Tym samym w ww. okresie na terytorium Polski stwierdzono wystąpienie suszy rolniczej.

Niemniej jednak największy deficyt wody, tj. od -240 do -269 mm notowano we wschodniej części Pojezierza Wielkopolskiego, na Pojezierzu Chełmińsko-Dobrzyńskim oraz na Nizinie Wielkopolskiej.

Bardzo duży niedobór wody, tj. od -210 do -239 mm notowano na Pojezierzu Pomorskim, Żuławach, w zachodniej części Pojezierza Wielkopolskiego oraz w zachodniej i południowej części Niziny Mazowieckiej. Natomiast na wschód od ww. obszaru deficyt wyniósł od -160 do-209 mm.

Na pozostałym obszarze kraju niedobór wody wynosił od 0 do -160 mm.

W okresie od 21 maja do 20 lipca 2023 r. susza rolnicza występowała we wszystkich monitorowanych uprawach, powodując obniżenie plonów przynajmniej o 20% w skali gminy w stosunku do plonów uzyskanych w średnich wieloletnich warunkach pogodowych.

Rząd w budżecie państwa na pomoc suszową na 2024 r. zarezerwował blisko 1,5 mld zł.

Informacje o zasięgu suszy oraz uprawach, których dotyczy, dostępne są na stronie SMSR.

[1] Agricultural Drought Monitoring System in Poland—Farmers’ Assessments vs. Monitoring Results (2021) dostępnej pod adresem: https://doi.org/10.3390/agriculture12040536.