Nowa zapora w Amazonii może zagrażać ziemiom tubylczym i gatunkom endemicznym

Nowa zapora w Amazonii – Castanheira, w dorzeczu rzeki Arinos wzbudza poważne obawy wśród rdzennej ludności. Ta inwestycja, która obecnie oczekuje na decyzję środowiskową, może stanowić zagrożenie nie tylko dla ziemi tubylców, ale również dla lokalnej przyrody, w tym dla gatunków endemicznych. Badanie przeprowadzone przez Operation Native Amazon (OPAN), lokalną organizację społeczną, ujawniło szereg niespójności w procesie planowania i licencjonowania projektu. Rdzenni mieszkańcy wyrażają obawy, że budowa zapory może przynieść poważne skutki społeczne i środowiskowe, zagrażając tradycyjnym sposobom życia oraz lokalnym ekosystemom.

Po co nowa zapora w Amazonii?

Rząd Brazylii w odpowiedzi na występowanie dotkliwych susz, przekonany o słuszności podejmowanych decyzji, planuje działania mające na celu rozwój energetyki wodnej i zapobieganie niedoborom wody. Z tego względu w Amazonii rozpoczęto przygotowania do budowy zapór, które mają zmniejszyć podatności na suszę rzek zasilających Amazonkę. Zapora Castanheira, mająca znajdować się 120 km od ujścia rzeki Arinos w dorzeczu rzeki Juruena, to kolejny projekt w ramach tej inicjatywy. Inicjatorem jest Ministerstwo Górnictwa i Energii. Rząd wciąż nie określił harmonogramu prac, mimo że proces planowania inwestycji rozpoczął się trzynaście lat temu. Projekt wciąż jest obecny w krajowych planach energetycznych i oczekuje na wydanie decyzji środowiskowej. Strategia budowania zapór rzecznych w Amazonii jest tematem kontrowersyjnym ze względu na liczne potencjalne negatywne skutki.

Zapora Castanheira a lud Tapayuna

Nowa zapora w Amazonii może zagrażać przede wszystkim ludowi Tapayuna. Jest to rdzenna społeczność zamieszkująca w sercu brazylijskiej Amazonii. W przeszłości uległ on częściowemu rozproszeniu ze względu na konieczność opuszczenia swojego terytorium. Przez wiele lat Tapayuna zamieszkiwali w wioskach innych plemion, przez co ich język i tradycje zostały wchłonięte przez zwyczaje innych grup etnicznych. Dopiero w 2016 r. wystąpili do Funai, brazylijskiej federalnej agencji ds. rdzennej ludności, o pozwolenie na ponowne zajęcie ziemi swoich przodków. Wciąż jednak nie otrzymali odpowiedzi. Niestety, realizacja planowanej zapory zagrozi temu terytorium – podobnie jak kulturze, dziedzictwu i historii ludności Tapayuna. Badacze zwracają uwagę na potencjalne ludobójstwo kulturowe.

Zapory na rzekach Amazonii a środowisko

Zapory przegradzając cieki, bez wątpienia wpływają na cały ekosystem doliny rzecznej. Rzeka Arinos, według ekspertów z zespołu badawczego, jest jedną z ostatnich rzek o swobodnym przepływie w dorzeczu Juruena, a budowa kolejnej zapory przyniesie szereg negatywnych skutków. Utrudniony przepływ i jego sztuczna kontrola w obrębie 600 km głównego kanału rzeki może być zagrożeniem dla 97 gatunków ryb wędrownych. Dodatkowo poziom wody w rzece znacznie się obniży, co może spowodować zmianę całego ekosystemu. Zapora Castanheira to jeszcze jedna, bardzo znacząca zmiana – zalaniu uległby ogromny obszar, do którego prawa rości sobie ludność Tapayuna. Szacuje się, że pod wodą znalazłby się teren wielkości 9500 boisk piłkarskich, w tym kilkadziesiąt gospodarstw rolnych.

Nowa zapora w Brazylii – kontrowersje

Obywatelska organizacja społeczeństwa rdzennego OPAN (Operation Native Amazon) przeprowadziła badanie potencjalnego wpływu zapory Castanheira na ekosystem rzeki Arinos. Wykazano przy tym szereg niespójności w procesie planowania i wydawania licencji przez państwową agencję ochrony środowiska SEMA-MT, m.in. związanych z brakiem oficjalnej informacji na temat roszczeń ludności Tapayuna do terenu, na którym miałaby powstać nowa zapora czy nie uwzględnieniem skumulowanego oddziaływania setek innych zapór wodnych zaplanowanych lub wybudowanych na tym obszarze. Nowy obiekt tego typu nie tylko spowodowałby zalanie terenów historycznie należących do ludu Tapayuna, ale także wpłynąłby na dobrostan kulturowy ludności tubylczej. Rdzenni mieszkańcy dorzecza martwią się, że przekształcenie doliny będzie wiązało się z brakami żywności i uniemożliwi zachowanie tradycji. Natura na tych terenach stanowi ogromną część historii i codzienności miejscowych.

Czy dojdzie do budowy nowej zapory w Amazonii?

Obecnie nie jest jasne, czy i kiedy dojdzie do zrealizowania planów budowy zapory Casanheira. Chociaż energia wodna jest odnawialna, budowa infrastruktury koniecznej do jej produkcji może mieć ogromny wpływ na naturę i społeczeństwo, szczególnie w przypadku terenów tak dużych, jak Amazonia. Na tym obszarze ponad połowa ziemi jest chroniona i zajmowana przez ludność rdzenną. Przeciwnicy budowy takich obiektów zwracają uwagę także na możliwe nasilenie suszy i pożarów oraz emisji gazów cieplarnianych, wysokie koszty inwestycji i zyski nieproporcjonalne do korzyści płynących z gospodarstw rolnych, rybołówstwa i innej działalności ludności tubylczej. Sceptycy proponują inwestowanie w elektrownie wiatrowe lub słoneczne, które nie mają tak dużego wpływu na środowisko i społeczeństwo.