Glifosat – brak decyzji w sprawie przedłużenia stosowania związku

Glifosat to organiczny związek chemiczny z grupy fosfonianów, który jest aktywnym składnikiem niektórych nieselektywnych herbicydów. Jest on powszechnie rozpylany na uprawach rolnych i przedostaje się do gleby i wód przypowierzchniowych głównie poprzez spływy deszczowe. Glifosat jest dopuszczony do użytku w ponad 100 krajach. W UE od dłuższego czasu trwa dyskusja na temat przedłużenia zgody na używanie glifosatu, która wygasa 15 grudnia 2023 r. Pomimo zbliżającego się terminu wygaśnięcia pozwolenia, brak jest jakichkolwiek decyzji.

Glifosat w Unii Europejskiej

Wątpliwości dotyczące bezpieczeństwa glifosatu i jego konsekwencji dla zdrowia ludzkiego coraz częściej budzą kontrowersje. Oceną wpływu środka na zdrowie ludzi, zwierząt i środowisko zajął się Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), który w ocenie ogłoszonej w dniu 26 lipca 2023 r. stwierdził, że „na podstawie zgromadzonych badań nie zidentyfikowano krytycznych obszarów budzących obawy co do wpływu tej substancji na zdrowie ludzi, zwierząt i środowisko”.

Komisja Europejska, po analizie wniosków i sprawozdań przygotowanych przez państwa członkowskie, zaproponowała przedłużenie zatwierdzenia glifosatu o 10 lat. W dniu 13 października 2023 r. w Stałym Komitecie ds. Roślin, Zwierząt, Żywności i Pasz (SCOPAFF) Komisji Europejskiej odbyło się głosowanie w sprawie przyszłości glifosatu w UE. W trakcie dyskusji nad wnioskiem nie osiągnięto jednak większości wymaganej do jego przyjęcia (lub odrzucenia). Ponowna próba podjęcia decyzji nastąpi w pierwszej połowie listopada na posiedzeniu Komitetu Odwoławczego. Kraje UE poinformują wówczas, czy zmieniły zdanie. Obecne zezwolenie na glifosat, które obowiązywało przez pięć lat, zostało odnowione w 2017 r., a następnie przedłużone o jeden rok w grudniu 2022 r.

Niemcy, niezależnie od oceny glifosatu, zdecydowały się zakazać jego stosowania. Jest to pierwszy kraj, który podjął taką decyzję. Od 2020 r. nie można go rozpylać w miejskich parkach i ogródkach domowych, a od 2024 r. ma być zakazany całkowicie.

Glifosat w wodzie pitnej

W Unii Europejskiej kwestie dotyczące jakości wody pitnej reguluje dyrektywa Rady 98/83/WE z dnia 3 listopada 1998 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Dokument wskazuje parametry, które mają znaczenie dla bezpieczeństwa zdrowotnego konsumentów oraz bezpieczne ich wartości.

W Polsce kwestie dotyczące jakości wody pitnej reguluje ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków oraz wydane na jej podstawie rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Rozporządzenie to określa m.in. wymagania mikrobiologiczne i fizykochemiczne, jakim powinna odpowiadać woda przeznaczona do spożycia.

W rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r, zgodnie z dyrektywą 98/83/WE, wskazano m.in. dopuszczalne zakresy wartości dla pestycydów (0,10 μg/l – wartość stosuje się do każdego poszczególnego pestycydu) i sumy pestycydów (0,50 μg/l – sumy poszczególnych pestycydów wykrytych i oznaczonych ilościowo w ramach monitoringu). W rozporządzeniu zaznaczono, że termin „pestycydy” obejmuje: insektycydy, herbicydy, fungicydy, nematocydy, akarycydy, algicydy, rodentycydy, slimicydy, a także produkty pochodne (m.in. regulatory wzrostu) i metabolity oraz produkty ich rozkładu i reakcji.

W rozporządzeniu wskazano, że należy oznaczać jedynie te pestycydy, których występowania w wodzie można oczekiwać w danej strefie zaopatrzenia. Rozporządzenie nie wyróżnia glifosatu jako oddzielnego parametru podlegającego monitorowaniu w wodzie przeznaczonej do spożycia przez ludzi, ale również nie wyklucza takiego badania z uwagi na potencjalną możliwość występowania związku w danej strefie zaopatrzenia w wodę. Zakres oznaczanych pestycydów (w tym m.in. zawierających glifosat) jest ustalany przez właściwego państwowego inspektora sanitarnego po uwzględnieniu szeregu czynników, w tym środków ochrony roślin stosowanych lokalnie.

Wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dotyczące jakości wody do picia, nie podają zalecanej wartości dla substancji chemicznej glifosat i jego głównego metabolitu – kwasu aminometylofosfonowego (AMPA). Wskazano jedynie, iż występują one w wodzie do picia w stężeniach dużo niższych niż potencjalnie niebezpieczne dla zdrowia.

WHO podkreśla niską mobilność glifosatu w glebie, co oznacza minimalny poziom zagrożenia skażeniem wód podziemnych, jednak mimo to związek ten może przedostawać się do wód powierzchniowych lub gruntowych, jeżeli jest używany w pobliżu środowisk wodnych lub na skutek spływu z obszarów jego stosowania na lądzie. Jednocześnie we wspomnianych wytycznych zaznaczono, że toksyczność glifosatu oraz jego głównego metabolitu – kwasu aminometylofosfonowego (AMPA) uznaje się za niską, a ich typowa obecność w wodzie przeznaczonej do spożycia nie stanowi zagrożenia dla ludzi.

Jak działa glifosat?

Glifosat to najczęściej używana na świecie substancja aktywna pestycydów z rodzaju herbicydów. Preparaty oparte na tej substancji powodują zamieranie większości roślin, umożliwiając łatwe i tanie niszczenie chwastów, w tym wieloletnich, wcześniej bardzo trudnych do likwidacji.

Aktualnie w rejestrze środków ochrony roślin dopuszczonych do obrotu w Polsce znajduje się 85 produktów zawierających tę substancję czynną. Glifosat ma bardzo szerokie zastosowanie w uprawach rolnych, sadowniczych, warzywniczych, na łąkach, pastwiskach, również w produkcji roślin ozdobnych.

Informacje dotyczące herbicydów i ich wpływu na ekosystemy wodne można znaleźć w jednym z poprzednich artykułów: “Herbicydy i ich wpływ na ekosystemy wodne“.