Podwodne łąki, to obszary przybrzeżne mórz, oceanów, a także jezior, rzek i innych zbiorników wodnych, pokryte gęstą roślinnością. Składają się one głównie z traw morskich, glonów oraz innych roślin naczyniowych. Te ekosystemy odgrywają istotną rolę w środowisku, pełniąc wiele funkcji ekologicznych. Trawy morskie na całym świecie przyczyniają się do stabilizacji klimatu i sekwestracji dwutlenku węgla, przyjrzyjmy się im bliżej.
Podwodne łąki a różnorodność biologiczna
Trawy morskie, będące roślinami kwitnącymi i wydającymi nasiona, zakorzenione są w dnie morskim. Ich wzrost jest możliwy tylko na głębokościach, gdzie światło słoneczne może docierać — zwykle nie przekracza to 40-70 m. Tworzą one niezwykle bogate ekosystemy, które służą jako środowisko życia dla wielu gatunków wodnych. Wśród gęsto rosnących traw, ryby i bezkręgowce mogą się bezpiecznie rozmnażać i osiągać dojrzałość. Do tego tereny te obfitują w pokarm dla ryb i średnich drapieżników, który stanowią bezkręgowce, takie jak małże, gąbki, ukwiały czy jeżowce. Większe zwierzęta chętnie pożywiają się także planktonem, glonami żyjącymi na liściach traw oraz samymi trawami.
Jeden akr (ok. 0,4 ha) podwodnej łąki może dostarczać pożywienia dla ponad 40 tys. ryb i 50 mln bezkręgowców. Badania wykazały, że na tych terenach żyje ok. 100 razy więcej zwierząt niż na okolicznych obszarach dennych nieporośniętych trawą. Przykładem różnorodności biologicznej podwodnych łąk jest ujście rzeki Sado w Portugalii. Tam skupiska trawy morskiej tworzą siedlisko do życia gatunków wartościowych dla tradycyjnego rybołówstwa takich jak mątwy, dorady czy sole. Podwodne łąki wspierają też gatunki ważne dla ochrony środowiska morskiego i turystyki, takie jak koniki morskie i delfiny butlonose.
Podwodne łąki – usługi ekosystemowe
Podwodne łąki stabilizują morskie ekosystemy poprzez ograniczenie falowania wody. Ich zwarta struktura nie tylko zmniejsza erozję dna, ale także pełni funkcję naturalnego filtra. Zawieszone w wodzie osady, zanim osiądą na dnie, są oczyszczane przez trawy morskie z metali ciężkich i szkodliwych bakterii. Dzięki temu procesowi, woda staje się znacznie czystsza, co sprzyja zdrowiu i różnorodności życia morskiego. Właśnie z tego powodu podwodne łąki są często określane mianem inżynierów ekosystemów.
Te unikalne ekosystemy mają również istotne znaczenie gospodarcze. Żyjące wśród nich gatunki, takie jak ryby i skorupiaki, są cenne z punktu widzenia rybołówstwa. Trawa morska na całym świecie wspiera działalność rybacką, stanowiąc fundament dla 20 proc. z 25 najważniejszych światowych łowisk. Dzięki temu, podwodne łąki nie tylko chronią środowisko naturalne, ale również przyczyniają się do zrównoważonego rozwoju lokalnych i globalnych gospodarek.
Łąki podwodne odgrywają swoją rolę również w ochronie brzegów morskich, chroniąc je przed erozją oraz minimalizując ryzyko powodzi i sztormów. Te unikalne ekosystemy biorą takżę udział w cyklach biogeochemicznych – obiegu węgla i azotu. Szczególnie cenny jest ich wpływ na jakość wód: trawy morskie, jak gatunek Zostera noltei, potrafią skutecznie usuwać azot pochodzący ze ścieków komunalnych i rolniczych. Badania wskazują, że jeden ha tej trawy może usunąć aż 510 t azotu rocznie z wód morskich.
Ekonomiści oszacowali, że wartość usług ekosystemowych świadczonych przez łąki morskie, związanych tylko z obiegiem składników odżywczych, przekracza 25 tys. euro/ha rocznie. Jednakże najbardziej wartościową usługą, którą oferują łąki podwodne, jest sekwestracja dwutlenku węgla. Mimo że zajmują one mniej niż 0,2 proc. powierzchni dna oceanicznego, każdy kilometr kwadratowy tej roślinności może wiązać do 83 tys. t węgla rocznie – co czyni je dwukrotnie bardziej efektywnymi w tej roli niż lasy o porównywalnej powierzchni, które mogą pochłonąć około 30 tys. t węgla.
Trawy morskie magazynują węgiel nie tylko w swojej biomasie, ale przede wszystkim w glebie, gdzie aż 90 proc. węgla jest związane długoterminowo. Jako rośliny wieloletnie, trawy morskie mogą wiązać węgiel na stulecia, a jeżeli łąki pozostają nienaruszone, potencjał ten utrzymuje się nawet przez tysiąclecia. Ta zdolność do długotrwałego sekwestrowania węgla jest imponująca, zwłaszcza w porównaniu do ekosystemów lądowych, które zwykle zatrzymują węgiel tylko na dziesięciolecia lub stulecia.
Zagrożenia i ochrona łąk podwodnych
Od końca XIX w. świat stracił około jednej piątej swoich łąk morskich w wyniku zmian antropogenicznych. Degradacja tych ekosystemów wynika z szeregu czynników, między innymi:
- zanieczyszczenia wód ściekami miejskimi, rolniczymi i przemysłowymi;
- rozwoju infrastruktury przybrzeżnej;
- pogłębiania ujść rzek;
- destrukcyjnych metod połowu oraz niekontrolowanego kotwiczenie uszkadzające liście i kłącza;
- zmiany klimatu, powodującej intensywniejsze sztormy, powodzie i fale upałów.
Każde zniszczenie tych cennych roślin oznacza uwolnienie części magazynowanego przez nie węgla do środowiska. Dlatego powstają inicjatywy ochrony i restauracji łąk podwodnych. Opracowano techniki polegające na przesadzaniu całych roślin lub młodych pędów oraz sadzeniu nasion. Metody te wykorzystuje się w zależności od lokalnych warunków środowiskowych i rodzaju trawy morskiej.
Jednym z przykładów takiej działalności jest akcja zorganizowana w lutym 2023 r. u wybrzeży Walii. Rozwój przemysłu spowodował tam, w ciągu ostatniego stulecia, zanik 92 proc. podwodnych łąk. W reakcji na ten alarmujący spadek, WWF we współpracy z innymi organizacjami podjęła się zasadzenia 5 mln nasion trawy morskiej. Celem projektu jest odtworzenie do roku 2026 co najmniej 10 ha łąk w strefie przybrzeżnej, co ma przyczynić się do ochrony bioróżnorodności oraz stabilizacji lokalnego ekosystemu morskiego.