UE zatwierdziła polski program pomocy – 300 mln euro na wygaszanie sektora węglowego

Dnia 5 lutego br. Komisja Europejska oficjalnie zatwierdziła zaproponowany przez Polskę program pomocy dla pracowników zamykanych elektrowni i kopalni węglowych. W jego ramach rząd polski przewidział 300 mln euro rekompensaty za utracone miejsca pracy w wygaszanym, „brudnym” sektorze. Margrethe Vestager, wiceprzewodnicząca KE odpowiedzialna za politykę konkurencji, skomentowała tę decyzję: Pokazuje to, że Komisja jest zaangażowana w zieloną transformację i nie zostawia nikogo w tyle.

Na czym polega program pomocy?

O akceptację dla publicznego wsparcia dla górników i pracowników elektrowni węglowych zabiegali w Brukseli minister przemysłu Marzena Czarnecka oraz minister aktywów państwowych Borys Budka. W rozmowach z przedstawicielami Komisji Europejskiej polscy delegaci przedstawili program pomocy opiewający na sumę ok. 1,3 mld zł (300 mln euro), który realizowany będzie do lutego 2034 r. Po upływie tego terminu istnieje możliwość przedłużenia czasu na uzyskanie wsparcia.

W ramach programu pracownicy zamykanych elektrowni zasilanych węglem kamiennym i węglem brunatnym oraz górnicy z likwidowanych kopalni węgla brunatnego będą upoważnieni do pobrania odprawy pieniężnej w wysokości rocznych zarobków. Jest to dobrowolna alternatywa dla odpraw przewidzianych w ramach umów związkowych. Równolegle polska delegacja notyfikowała Komisję o planie zaoferowania zwalnianym pracownikom w wieku okołoemerytalnym płatnego urlopu o długości do czterech lat (tzw. urlopu górniczego).

Prawne podstawy unijnej decyzji

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zakazuje państwom członkowskim udzielania pomocy publicznej, ponieważ stoi ona w sprzeczności z zasadami uczciwej konkurencji. Od tej reguły są jednak wyjątki, a polski program pomocy spełnia warunki uwzględnione w art. 107 (3) (c) Traktatu. Jednocześnie inicjatywa rządu RP jest zgodna z Wytycznymi w sprawie pomocy państwa na ochronę klimatu i środowiska oraz cele związane z energią z 2022 roku (CEEAG).

Według Komisji zarówno wsparcie dla zwalnianych pracowników, jak i udzielanie im płatnego urlopu nie stanowią pomocy publicznej i nie naruszają zasad uczciwej konkurencji. Zdaniem Brukseli polski program pomocy jest konieczny i właściwy, aby zmitygować społeczne konsekwencje związane z wygaszaniem kopalni węgla oraz zakładów energetycznych z nimi związanych.

Plan polskiego rządu został również oceniony jako proporcjonalny, gdyż ogranicza się do pokrycia tylko niektórych kosztów społecznych związanych z zakończeniem działalności beneficjentów. Ponadto uznano, że inicjatywa ma efekt motywujący, gdyż buduje poparcie społeczne dla działań związanych z zieloną transformacją. Warto dodać, że wytyczne CEEAG w szczególności mają pomagać państwom członkowskim w udzielaniu wsparcia niezbędnego do realizacji celów polityki Zielonego Ładu w sposób ukierunkowany oraz ekonomiczny.

Opłakany stan sektora węglowego w Polsce a zielona transformacja

Według danych Polskiego Rynku Węgla pod koniec listopada 2023 r. w sektorze węglowym w kraju zatrudnionych było 76,2 tys. osób. W tym samym miesiącu krajowi producenci wydobyli 4,6 mln t surowca. To wciąż bardzo dużo, wziąwszy pod uwagę fakt, że Polska zobowiązała się do dekarbonizacji, czyli całkowitej rezygnacji z wykorzystania węgla w elektroenergetyce, ciepłownictwie, przemyśle oraz gospodarstwach domowych.

Do 2049 r. planowana jest likwidacja wszystkich kopalni węgla kamiennego w Polsce – lukę na rynku energii mają pokryć OZE, a w szczególności siłownie wiatrowe i fotowoltaiczne oraz planowane do uruchomienia elektrownie jądrowe. Budowa tych ostatnich jest jednak mocno opóźniona. W dobie przejściowej deficyty energii będzie najprawdopodobniej pokrywał gaz ziemny, który znajduje zastosowanie przede wszystkim w elektrociepłowniach.

Polityka energetyczna państwa to jednak problem oddzielny, który musi zostać rozwiązany niezależnie od planu wygaszania kopalni węgla. Redukcja emisji dwutlenku węgla pozostaje priorytetem wymaganym przez europejską politykę Zielonego Ładu i wyrażonym w takich dokumentach, jak Krajowy plan na rzecz energii i klimatu na lata 2021-2030 czy niezatwierdzona jeszcze oficjalnie Strategia transformacji na rzecz neutralności klimatu.

Tymczasem podpisana w maju 2021 r. umowa społeczna z górnikami przewiduje pakiety osłonowe dla odchodzących z pracy, w tym wspomniane wyżej urlopy górnicze oraz jednorazowe odprawy. Nowy rząd RP wyraził zainteresowanie zwiększeniem tempa zamykania kopalni, dlatego zatwierdzony przez Komisję Europejską program pomocy ma szansę ograniczyć koszty społeczne związane z transformacją energetyczną w Polsce.